Δεν είναι δύσκολο να συνηθίσεις να μην είσαι ελεύθερος, τουλάχιστον τόσο δύσκολο όσο φανταζόμαστε.
Θυμάμαι μία σπάνια μυρμηγκοφάγο αρκούδα στον ζωολογικό κήπο του Regent's Park στο Λονδίνο πριν χρόνια.
Την είχαν σώσει από κάτι ασυνείδητους εμπόρους άγριας ζωής, οι οποίοι για πολύ καιρό την είχαν κλείσει σε ένα μικροσκοπικό κλουβί τόσο στενό που ίσα ίσα μπορούσε να ανασαίνει.
Στον ζωολογικό κήπο τη θεωρούσαν από τα κορυφαία τους «εκθέματα», γι’ αυτό και της είχαν παραχωρήσει έναν μεγάλο περιφραγμένο χώρο που έμοιαζε με το φυσικό της περιβάλλον και της είχαν χτίσει ένα όμορφο, ευρύχωρο σπίτι από ξύλο.
Περιμέναμε να τη δούμε να προβάλλει, αλλά μάταια. Ένας φροντιστής των ζώων μας πλησίασε και μας εξήγησε:
- Δυστυχώς μάταια περιμένετε να δείτε την αρκούδα, εδώ και έξι μήνες που είναι εδώ δεν έχει βγει ποτέ!
Στην εύλογη απορία μας, μας απάντησε:
- Είχε μείνει πολύ καιρό κλεισμένη σε εκείνο το καταραμένο κλουβί και πια φοβάται τους ανοιχτούς χώρους. Παρ’ όλες τις καθημερινές προσπάθειες των ειδικών παραμένει σχεδόν ακίνητη μέσα στο κατάλυμα.
Μας φάνηκε φοβερή αυτή η εξήγηση.
Πώς ένα άγριο πλάσμα που ζούσε στα πυκνά δάση της βροχής του Βόρνεο, κατέληξε να φοβάται τον ανοιχτό χώρο;
Ο φύλακας μας εξήγησε ότι αυτοί που την αιχμαλώτισαν άφηναν ανοιχτό το κλουβί και κάθε φορά που δοκίμαζε να δραπετεύσει την χτυπούσαν με ηλεκτροφόρα ραβδιά. Έτσι συνδύασε την ελευθερία με τον πόνο.
Τραγική η εξήγηση! Αλλά τόσο διδακτική... Αρκετή σίγουρα για να με κάνει να μην επισκεφτώ ξανά αυτή, ή κάποια άλλη, πολυτελή φυλακή ζώων.
Σας έγραψα αυτή την ιστορία για λόγους προφανείς. Η ανελευθερία συνηθίζεται ακόμη και από τα πιο άγρια πλάσματα, αν συνδυαστεί με τον πόνο ή ακόμα χειρότερα με τον φόβο του θανάτου, όπως στην περίπτωση μας.
Οι παντός είδους εξουσίες θα νιώσουν τον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν τον μηχανισμό που επινοήθηκε για να σωθούν ζωές, προκειμένου να περιορίσουν την έτσι κι αλλιώς οριοθετημένη ελευθερία μας.
Και μην έχετε αμφιβολία ότι κάποιες από αυτές τις εκφάνσεις της κυριαρχίας θα «υποκύψουν» στον πειρασμό.
Θα χρησιμοποιήσουν το ηλεκτροφόρο ραβδί, για να ταυτίσουν στη συνείδησή μας την ελευθερία με την ανασφάλεια και τον κίνδυνο, έτσι ώστε ενστικτωδώς να επιστρέφουμε από μόνοι μας στο κλουβί, αναγνωρίζοντας το ως τον μόνο τόπο που θα είμαστε ασφαλείς.
Ο έλεγχος των ανθρώπων άλλωστε είναι τρομερά διεγερτικός για τους ισχυρούς του κόσμου, ένα σπουδαίο εργαλείο υποταγής.
Δυστυχώς εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να επιβάλλουμε και να επεκτείνουμε την κυριαρχία μας επάνω στους άλλους, όταν μας δίνεται η ευκαιρία.
Η εξουσία διαφθείρει, από την ανατολή της ανθρωπότητάς, τις συνειδήσεις. Κανέναν δεν «σώζει» χωρίς αντίτιμο.
Η ανθρώπινη ζωή είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση μοναδική και πολύτιμη. (Μακάρι βέβαια κάποιες ζωές να μην ήταν, όπως είναι, τόσο πιο «πολύτιμες» από τις άλλες και όλες να «ζύγιζαν» το ίδιο για όλους τους ανθρώπους.)
Η ελευθερία όμως είναι επίσης εύθραυστη και πολύτιμη.
Δεν θέλω να βάλω στη ζυγαριά αυτά τα δύο πολύτιμα αγαθά, το αποτέλεσμα θα είναι πάντα λανθασμένο.
Η αναστολή της ελευθερίας για να προστατευθεί η ζωή πρέπει να είναι απόλυτα οριοθετημένη και έπειτα από το τέλος της έκτακτης (τραγικής) συγκυρίας πρέπει να επανέρχεται στην πρότερη τουλάχιστον κατάσταση.
Τα «εργαλεία» της αντιμετώπισης της πανδημίας δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν για αλλότριους σκοπούς και εμείς δεν πρέπει να συνηθίσουμε την αναίτια ανελευθερία, που οδηγεί μοιραία στην αυτολύπηση και την αδράνεια.
Αν κάποιος μπει στον πειρασμό να εκμεταλλευθεί το ένστικτο της επιβίωσης σε ακραίες συνθήκες, ας του πάρουμε από το χέρι τον απαγορευμένο καρπό πριν τον δαγκώσει.
Οι στιγμές που ζήσαμε και ζούμε είναι αδιανόητες και ιστορικές, ας μην αφήσουμε πίσω από τα απόκρημνα βράχια τους να ανατείλει ο εθελόδουλος «μετα-άνθρωπος».
Να μετατρέψουμε σε «…οίστρο της ζωής το φόβο του θανάτου».
Η αποδοχή της ζωής χωρίς ελευθερία είναι και αυτή μία εκδοχή του θανάτου.
Αγωνία μεγάλη· αγαπούσα το σώμα μου, και δεν ήθελα να χαθεί· αγαπούσα την ψυχή μου, και δεν ήθελα να ξεπέσει· μάχουμουν να φιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμες, να νιώσουν πως δεν είναι οχτροί, είναι συνεργάτες, και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους, την αρμονία.
Ν.Καζαντζάκης-Ο τελευταίος πειρασμός
Θυμάμαι μία σπάνια μυρμηγκοφάγο αρκούδα στον ζωολογικό κήπο του Regent's Park στο Λονδίνο πριν χρόνια.
Την είχαν σώσει από κάτι ασυνείδητους εμπόρους άγριας ζωής, οι οποίοι για πολύ καιρό την είχαν κλείσει σε ένα μικροσκοπικό κλουβί τόσο στενό που ίσα ίσα μπορούσε να ανασαίνει.
Στον ζωολογικό κήπο τη θεωρούσαν από τα κορυφαία τους «εκθέματα», γι’ αυτό και της είχαν παραχωρήσει έναν μεγάλο περιφραγμένο χώρο που έμοιαζε με το φυσικό της περιβάλλον και της είχαν χτίσει ένα όμορφο, ευρύχωρο σπίτι από ξύλο.
Περιμέναμε να τη δούμε να προβάλλει, αλλά μάταια. Ένας φροντιστής των ζώων μας πλησίασε και μας εξήγησε:
- Δυστυχώς μάταια περιμένετε να δείτε την αρκούδα, εδώ και έξι μήνες που είναι εδώ δεν έχει βγει ποτέ!
Στην εύλογη απορία μας, μας απάντησε:
- Είχε μείνει πολύ καιρό κλεισμένη σε εκείνο το καταραμένο κλουβί και πια φοβάται τους ανοιχτούς χώρους. Παρ’ όλες τις καθημερινές προσπάθειες των ειδικών παραμένει σχεδόν ακίνητη μέσα στο κατάλυμα.
Μας φάνηκε φοβερή αυτή η εξήγηση.
Πώς ένα άγριο πλάσμα που ζούσε στα πυκνά δάση της βροχής του Βόρνεο, κατέληξε να φοβάται τον ανοιχτό χώρο;
Ο φύλακας μας εξήγησε ότι αυτοί που την αιχμαλώτισαν άφηναν ανοιχτό το κλουβί και κάθε φορά που δοκίμαζε να δραπετεύσει την χτυπούσαν με ηλεκτροφόρα ραβδιά. Έτσι συνδύασε την ελευθερία με τον πόνο.
Τραγική η εξήγηση! Αλλά τόσο διδακτική... Αρκετή σίγουρα για να με κάνει να μην επισκεφτώ ξανά αυτή, ή κάποια άλλη, πολυτελή φυλακή ζώων.
Σας έγραψα αυτή την ιστορία για λόγους προφανείς. Η ανελευθερία συνηθίζεται ακόμη και από τα πιο άγρια πλάσματα, αν συνδυαστεί με τον πόνο ή ακόμα χειρότερα με τον φόβο του θανάτου, όπως στην περίπτωση μας.
Οι παντός είδους εξουσίες θα νιώσουν τον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν τον μηχανισμό που επινοήθηκε για να σωθούν ζωές, προκειμένου να περιορίσουν την έτσι κι αλλιώς οριοθετημένη ελευθερία μας.
Και μην έχετε αμφιβολία ότι κάποιες από αυτές τις εκφάνσεις της κυριαρχίας θα «υποκύψουν» στον πειρασμό.
Θα χρησιμοποιήσουν το ηλεκτροφόρο ραβδί, για να ταυτίσουν στη συνείδησή μας την ελευθερία με την ανασφάλεια και τον κίνδυνο, έτσι ώστε ενστικτωδώς να επιστρέφουμε από μόνοι μας στο κλουβί, αναγνωρίζοντας το ως τον μόνο τόπο που θα είμαστε ασφαλείς.
Ο έλεγχος των ανθρώπων άλλωστε είναι τρομερά διεγερτικός για τους ισχυρούς του κόσμου, ένα σπουδαίο εργαλείο υποταγής.
Δυστυχώς εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να επιβάλλουμε και να επεκτείνουμε την κυριαρχία μας επάνω στους άλλους, όταν μας δίνεται η ευκαιρία.
Η εξουσία διαφθείρει, από την ανατολή της ανθρωπότητάς, τις συνειδήσεις. Κανέναν δεν «σώζει» χωρίς αντίτιμο.
Η ανθρώπινη ζωή είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση μοναδική και πολύτιμη. (Μακάρι βέβαια κάποιες ζωές να μην ήταν, όπως είναι, τόσο πιο «πολύτιμες» από τις άλλες και όλες να «ζύγιζαν» το ίδιο για όλους τους ανθρώπους.)
Η ελευθερία όμως είναι επίσης εύθραυστη και πολύτιμη.
Δεν θέλω να βάλω στη ζυγαριά αυτά τα δύο πολύτιμα αγαθά, το αποτέλεσμα θα είναι πάντα λανθασμένο.
Η αναστολή της ελευθερίας για να προστατευθεί η ζωή πρέπει να είναι απόλυτα οριοθετημένη και έπειτα από το τέλος της έκτακτης (τραγικής) συγκυρίας πρέπει να επανέρχεται στην πρότερη τουλάχιστον κατάσταση.
Τα «εργαλεία» της αντιμετώπισης της πανδημίας δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν για αλλότριους σκοπούς και εμείς δεν πρέπει να συνηθίσουμε την αναίτια ανελευθερία, που οδηγεί μοιραία στην αυτολύπηση και την αδράνεια.
Αν κάποιος μπει στον πειρασμό να εκμεταλλευθεί το ένστικτο της επιβίωσης σε ακραίες συνθήκες, ας του πάρουμε από το χέρι τον απαγορευμένο καρπό πριν τον δαγκώσει.
Οι στιγμές που ζήσαμε και ζούμε είναι αδιανόητες και ιστορικές, ας μην αφήσουμε πίσω από τα απόκρημνα βράχια τους να ανατείλει ο εθελόδουλος «μετα-άνθρωπος».
Να μετατρέψουμε σε «…οίστρο της ζωής το φόβο του θανάτου».
Η αποδοχή της ζωής χωρίς ελευθερία είναι και αυτή μία εκδοχή του θανάτου.
Αγωνία μεγάλη· αγαπούσα το σώμα μου, και δεν ήθελα να χαθεί· αγαπούσα την ψυχή μου, και δεν ήθελα να ξεπέσει· μάχουμουν να φιλιώσω τις δύο αυτές αντίδρομες κοσμογονικές δυνάμες, να νιώσουν πως δεν είναι οχτροί, είναι συνεργάτες, και να χαρούν, να χαρώ κι εγώ μαζί τους, την αρμονία.
Ν.Καζαντζάκης-Ο τελευταίος πειρασμός
