Σαν σήμερα…
Στις 7 Ιανουαρίου 1950 γεννήθηκε στο Λατζόι, ένα μικρό χωριό του Νομού Ηλείας, δίπλα στην Αρχαία Ολυμπία, ο Ηλίας Ανδριόπουλος.
«Ο έρωτας, το αρχιπέλαγος…»
Στις 28 Μαρτίου 1984, πέντε χρόνια μετά τα θρυλικά «Γράμματα στον Μακρυγιάννη», κυκλοφόρησε ο δεύτερος δίσκος της συνεργασίας του Ηλία Ανδριόπουλου με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη, αυτή τη φορά με εννέα μελοποιημένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη από τους «Προσανατολισμούς», την πρώτη ποιητική συλλογή του Ελύτη που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1940. Ένα από τα εννέα κομμάτια τραγούδησε ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ενώ τον δίσκο συμπλήρωσαν πέντε οργανικά. Ο πίνακας του εξωφύλλου ήταν έργο του Γιάννη Τσαρούχη από τη συλλογή της Άννας Συνοδινού.
Η ενορχήστρωση έγινε από τον κιθαρίστα Τώνη Άγα και η διεύθυνση ορχήστρας του Ηλία Ανδριόπουλου. Έπαιξαν οι μουσικοί Βαγγέλης Μπουντούνης (κλασική κιθάρα), Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο), Τάσος Διακογιώργης (καμπάνες, μεταλλόφωνο), Βίκυ Παπαδημητρίου (άρπα), Μιχάλης Αρχοντίδης (τσέμπαλο), Τώνης Άγας (ακουστική κιθάρα), Τάκης Χαρίτος και Γιάννης Ζερβίδης (πιάνο), Πάρις Καρακανάς (μπουζούκι) και συνόδευσε Μικρό Σύνολο Εγχόρδων υπό τον Παντελή Δεσποτίδη. Στα ποιήματα «Φλοίσβος φιλί» και «Το σταφύλι αυτό» διάβασε η Ρηνιώ Παπανικόλα. Η ηχογράφηση έγινε από τον Άκη Γκολφίδη στο studio «Sierra».
Το 1996 οι «Προσανατολισμοί» κυκλοφόρησαν σε cd, ενώ έντεκα χρόνια μετά ακολούθησε μια δεύτερη έκδοση του cd, με ελαφρώς τροποποιημένο εξώφυλλο. Από αυτή την έκδοση προέρχεται και η φωτογραφία με τους (από αριστερά) Ηλία Ανδριόπουλο, Ρηνιώ Παπανικόλα, Άκη Γκολφίδη, Κυριάκο Μαραβέλια, Άλκηστη Πρωτοψάλτη και Τώνη Άγα στο studio «Sierra» τον Μάρτη του ’84.
Μνήμες Ηλία Ανδριόπουλου
Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο Ηλίας Ανδριόπουλος στις 23 Οκτωβρίου 2012, αναφέρθηκε εκτενώς στη συνάντησή του με τον Οδυσσέα Ελύτη και τη δημιουργία των «Προσανατολισμών»:
-Πριν ξεκινήσω τους «Προσανατολισμούς» μελοποιούσα το «Μονόγραμμα» του Ελύτη. Είχα «τρελαθεί» από αυτό το εξαίσιο ποίημα. Πράγματι είναι ένα εξαίσιο ποίημα. Δεν γράφονται εύκολα αυτά τα πράγματα. Ο κόσμος δεν το ξέρει, ο κόσμος νομίζει ότι και μουσικοί έρχονται συνέχεια και ποιητές έρχονται συνέχεια. Όχι δεν έρχονται… Τους κορυφαίους ποιητές και τους κορυφαίους μουσικούς, η νομοτέλεια της ζωής δεν τους δίνει εύκολα. Τους δίνει δύσκολα. Το «Μονόγραμμα» είναι ένας ύμνος στον έρωτα, μέσα από την ομορφιά της ελληνικής φύσης κλπ, που θα περάσουν εκατοντάδες χρόνια για να ξαναγραφτεί ένα αντίστοιχο, τόσο ωραίο ποίημα. Έτσι λοιπόν πολύ νέος τότε, στα 1982, μετά τα «Λαϊκά προάστια», έγραφα μουσική στο «Μονόγραμμα». Με είχε συνεπάρει, είναι δύσκολο ποίημα, αλλά εγώ είχα κάνει πάρα πολύ ωραία σχέδια…
-«Λάμπει μέσα μου εκείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει…»
-«Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί, απαράλλακτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα…» κι άλλα. «Έτσι μιλώ για σένα και για μένα. Επειδή σ’ αγαπώ και στην αγάπη ξέρω. Να μπαίνω σαν Πανσέληνος. Από παντού…» Έστειλα στον Ελύτη, σε μια κασέτα, τα σχέδια αυτά, μέσω του Αλέκου του Πατσιφά…
-Δεν τον είχατε γνωρίσει μέχρι τότε…
-Μέχρι τότε δεν τον είχα γνωρίσει. Τον γνώρισα μετά. Τον είχα συναντήσει μια φορά, όταν πήρε το Νόμπελ, στη σουηδική πρεσβεία. Ήταν μια κυρία πρέσβης, η οποία ήταν φίλη μου και είχε μεσολαβήσει για συναυλίες που έκανα στη Σουηδία. Ήταν πολύ φιλέλληνας, εξαιρετική κυρία. Συναντηθήκαμε μετά το Νόμπελ σε μια δεξίωση που έκανε η σουηδική πρεσβεία και ανεβήκαμε μαζί με το ασανσέρ, πάνω. Εγώ είχα τότε για ένα ντοκιμαντέρ το τραγούδι «Ο έρωτας, το αρχιπέλαγος». Και το είχε ακούσει ο Ελύτης. Eκεί στο ασανσέρ μου το ‘πε.
-«Εσείς έχετε κάνει αυτό το ωραίο τραγούδι; Να κάνετε κι άλλα από τους “Προσανατολισμούς”».
-«Σας αρέσει;» του λέω.
-«Μ’ αρέσει, να κάνετε κι άλλα».
Αυτή ήταν η κουβέντα, άνοιξε το ασανσέρ και βγήκαμε, δεν συνεχίσαμε την κουβέντα, είχε κόσμο. Όταν λοιπόν ο Πατσιφάς έδωσε στον Ελύτη την κασέτα με το «Μονόγραμμα», εγώ περνούσα από τη Lyra και ρωτούσα κάθε μέρα. Τον έβλεπα διστακτικό τον Πατσιφά. «Θα σου πω» μου λέει. Οπότε ένα μεσημέρι μου λέει «Άκουσε να δεις Ανδριόπουλε. Ο Ελύτης μου είπε, ότι σου έχει πει, παλιότερα που συναντηθήκατε, να κάνεις τους “Προσανατολισμούς”. Αυτό μου είπε να σου πω και τώρα». «Μα εγώ το “Mονόγραμμα” έστειλα για να μου πει τη γνώμη του» του είπα. Μου λέει «Άστο “Μονόγραμμα” δεν θέλει». Τι είχε συμβεί; Εκείνη την εποχή, στα τέλη του ’82, αρχές του ’83, πολλοί συνάδελφοί μου, χωρίς να το ξέρω εγώ, είχανε κάνει το ίδιο, που έκανα εγώ. Πέντε – έξι στον αριθμό, του’χανε στείλει ταινίες και του ζητούσαν επίμονα να τους δώσει την άδεια… Τα άφησα τα σχέδια, μείνανε σχέδια, παρότι μετά μου εξήγησε ο Ελύτης, όταν βρεθήκαμε ένα μεσημέρι στο Κολωνάκι και ήπιαμε καφέ, ότι του άρεσαν πάρα πολύ τα σχέδια τα δικά μου, αλλά σ’ ’εκείνη την περίοδο, ήταν τόσο αφόρητες οι πιέσεις που του γινόντουσαν και είπε «Όχι να μην κάνει κανένας συνθέτης το “Μονόγραμμα”. Και μου είπε να κάνω τους «Προσανατολισμούς» που του άρεσαν πάρα πολύ. Και το ιστορικό είναι, όταν έγιναν οι «Προσανατολισμοί», ο Ελύτης είπε να μπει το εξώφυλλο αυτό του Τσαρούχη, από τη συλλογή της Συνοδινού. Του στείλαμε το δίσκο πριν κυκλοφορήσει, αλλά εγώ δεν τολμούσα να τον πάρω τηλέφωνο για να μάθω τις εντυπώσεις του. Οπότε ένα μεσημέρι του 1984, είχαμε μια συνάντηση στο «Εσπέρια» με την ΕΔΕΤ. Την ΕΔΕΤ την είχε δημιουργήσει ο Χατζιδάκις κι εγώ ήμουν απ’τους νεότερους που ήμουν μέσα τότε.
Ήταν ένας σύλλογος για να υπερασπίζεται το ελληνικό τραγούδι και τους Έλληνες ποιητές, η οποία έγινε και Ένωση Δημιουργών του Ελληνικού Τραγουδιού. Εκεί ήταν κι ο Γκάτσος, που είχα καιρό να τον δω και τον ρώτησα «Κύριε Γκάτσο τι κάνετε»; Οπότε μου λέει ο Γκάτσος:
-«Ηλία έμαθα ότι κυκλοφόρησαν οι “Προσανατολισμοί”».
-«Nαι κύριε Γκάτσο, πού το μάθατε;»
-«Μου το’πε χθες το βράδυ ο Ελύτης».
-«Για πέστε μου του αρέσουν του Ελύτη οι “Προσανατολισμοί”; Γιατί εγώ δεν τον έχω πάρει τηλέφωνο».
-«Του αρέσουν πάρα πολύ και να τον πάρεις τηλέφωνο να στο πει».
-«Μου δίνετε μεγάλη χαρά». (Δίσταζα τότε γιατί ήμουν ένα παιδί 34 χρονών, ο Ελύτης είχε έρθει με το Νόμπελ, τον περιέβαλλε μεγάλη δόξα κι ένας μεγάλος μύθος).
-«Του αρέσουν πάρα πολύ και να τον πάρεις τηλέφωνο να στα πει. Χθες το βράδυ μιλούσαμε. Είναι κατενθουσιασμένος».
-«Όταν βρεθούμε θα σας δώσω τον δίσκο να μου πείτε κι εσείς τη γνώμη σας».
-«Αύριο το μεσημέρι, σε καλώ σε γεύμα στο G.B».
Κι έτσι συναντήθηκα την άλλη μέρα με τον Γκάτσο και του έδωσα τον δίσκο και με πήρε το βράδυ τηλέφωνο για να μου πει «Ηλία άκουσα τον δίσκο, είναι αριστούργημα. Τώρα θα πάρω και τον Οδυσσέα. Οι μουσικές που έχεις μέσα δίνουν μια προέκταση των στίχων και αγκαλιάζουν όλους τους “Προσανατολισμούς”. Είναι καταπληκτικό, σε συγχαίρω» . Και έμαθα λοιπόν από τον Γκάτσο, ότι η μελοποίησή μου άρεσε πάρα πολύ και στον Ελύτη. Μετά βέβαια μου το είπε κι ο ίδιος. Τον πήρα τηλέφωνο, συναντηθήκαμε, πήγα και τον είδα ένα απόγευμα…
Στο video μπορείτε να ακούσετε το απόσπασμα της συνέντευξης του Ηλία Ανδριόπουλου, μαζί με το εναρκτήριο και γνωστότερο τραγούδι του δίσκου: «Ο έρωτας». (Οφείλω να διευκρινίσω πως, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, ήταν απαραίτητες κάποιες ελάχιστες τροποποιήσεις και προσθαφαιρέσεις για την προσαρμογή του προφορικού λόγου - όπως ακούγεται στο video - σε γραπτό κείμενο).
Στις 7 Ιανουαρίου 1950 γεννήθηκε στο Λατζόι, ένα μικρό χωριό του Νομού Ηλείας, δίπλα στην Αρχαία Ολυμπία, ο Ηλίας Ανδριόπουλος.
«Ο έρωτας, το αρχιπέλαγος…»
Στις 28 Μαρτίου 1984, πέντε χρόνια μετά τα θρυλικά «Γράμματα στον Μακρυγιάννη», κυκλοφόρησε ο δεύτερος δίσκος της συνεργασίας του Ηλία Ανδριόπουλου με την Άλκηστη Πρωτοψάλτη, αυτή τη φορά με εννέα μελοποιημένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη από τους «Προσανατολισμούς», την πρώτη ποιητική συλλογή του Ελύτη που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1940. Ένα από τα εννέα κομμάτια τραγούδησε ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ενώ τον δίσκο συμπλήρωσαν πέντε οργανικά. Ο πίνακας του εξωφύλλου ήταν έργο του Γιάννη Τσαρούχη από τη συλλογή της Άννας Συνοδινού.
Η ενορχήστρωση έγινε από τον κιθαρίστα Τώνη Άγα και η διεύθυνση ορχήστρας του Ηλία Ανδριόπουλου. Έπαιξαν οι μουσικοί Βαγγέλης Μπουντούνης (κλασική κιθάρα), Ανδρέας Ροδουσάκης (κοντραμπάσο), Τάσος Διακογιώργης (καμπάνες, μεταλλόφωνο), Βίκυ Παπαδημητρίου (άρπα), Μιχάλης Αρχοντίδης (τσέμπαλο), Τώνης Άγας (ακουστική κιθάρα), Τάκης Χαρίτος και Γιάννης Ζερβίδης (πιάνο), Πάρις Καρακανάς (μπουζούκι) και συνόδευσε Μικρό Σύνολο Εγχόρδων υπό τον Παντελή Δεσποτίδη. Στα ποιήματα «Φλοίσβος φιλί» και «Το σταφύλι αυτό» διάβασε η Ρηνιώ Παπανικόλα. Η ηχογράφηση έγινε από τον Άκη Γκολφίδη στο studio «Sierra».
Το 1996 οι «Προσανατολισμοί» κυκλοφόρησαν σε cd, ενώ έντεκα χρόνια μετά ακολούθησε μια δεύτερη έκδοση του cd, με ελαφρώς τροποποιημένο εξώφυλλο. Από αυτή την έκδοση προέρχεται και η φωτογραφία με τους (από αριστερά) Ηλία Ανδριόπουλο, Ρηνιώ Παπανικόλα, Άκη Γκολφίδη, Κυριάκο Μαραβέλια, Άλκηστη Πρωτοψάλτη και Τώνη Άγα στο studio «Sierra» τον Μάρτη του ’84.
Μνήμες Ηλία Ανδριόπουλου
Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο Ηλίας Ανδριόπουλος στις 23 Οκτωβρίου 2012, αναφέρθηκε εκτενώς στη συνάντησή του με τον Οδυσσέα Ελύτη και τη δημιουργία των «Προσανατολισμών»:
-Πριν ξεκινήσω τους «Προσανατολισμούς» μελοποιούσα το «Μονόγραμμα» του Ελύτη. Είχα «τρελαθεί» από αυτό το εξαίσιο ποίημα. Πράγματι είναι ένα εξαίσιο ποίημα. Δεν γράφονται εύκολα αυτά τα πράγματα. Ο κόσμος δεν το ξέρει, ο κόσμος νομίζει ότι και μουσικοί έρχονται συνέχεια και ποιητές έρχονται συνέχεια. Όχι δεν έρχονται… Τους κορυφαίους ποιητές και τους κορυφαίους μουσικούς, η νομοτέλεια της ζωής δεν τους δίνει εύκολα. Τους δίνει δύσκολα. Το «Μονόγραμμα» είναι ένας ύμνος στον έρωτα, μέσα από την ομορφιά της ελληνικής φύσης κλπ, που θα περάσουν εκατοντάδες χρόνια για να ξαναγραφτεί ένα αντίστοιχο, τόσο ωραίο ποίημα. Έτσι λοιπόν πολύ νέος τότε, στα 1982, μετά τα «Λαϊκά προάστια», έγραφα μουσική στο «Μονόγραμμα». Με είχε συνεπάρει, είναι δύσκολο ποίημα, αλλά εγώ είχα κάνει πάρα πολύ ωραία σχέδια…
-«Λάμπει μέσα μου εκείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει…»
-«Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί, απαράλλακτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα…» κι άλλα. «Έτσι μιλώ για σένα και για μένα. Επειδή σ’ αγαπώ και στην αγάπη ξέρω. Να μπαίνω σαν Πανσέληνος. Από παντού…» Έστειλα στον Ελύτη, σε μια κασέτα, τα σχέδια αυτά, μέσω του Αλέκου του Πατσιφά…
-Δεν τον είχατε γνωρίσει μέχρι τότε…
-Μέχρι τότε δεν τον είχα γνωρίσει. Τον γνώρισα μετά. Τον είχα συναντήσει μια φορά, όταν πήρε το Νόμπελ, στη σουηδική πρεσβεία. Ήταν μια κυρία πρέσβης, η οποία ήταν φίλη μου και είχε μεσολαβήσει για συναυλίες που έκανα στη Σουηδία. Ήταν πολύ φιλέλληνας, εξαιρετική κυρία. Συναντηθήκαμε μετά το Νόμπελ σε μια δεξίωση που έκανε η σουηδική πρεσβεία και ανεβήκαμε μαζί με το ασανσέρ, πάνω. Εγώ είχα τότε για ένα ντοκιμαντέρ το τραγούδι «Ο έρωτας, το αρχιπέλαγος». Και το είχε ακούσει ο Ελύτης. Eκεί στο ασανσέρ μου το ‘πε.
-«Εσείς έχετε κάνει αυτό το ωραίο τραγούδι; Να κάνετε κι άλλα από τους “Προσανατολισμούς”».
-«Σας αρέσει;» του λέω.
-«Μ’ αρέσει, να κάνετε κι άλλα».
Αυτή ήταν η κουβέντα, άνοιξε το ασανσέρ και βγήκαμε, δεν συνεχίσαμε την κουβέντα, είχε κόσμο. Όταν λοιπόν ο Πατσιφάς έδωσε στον Ελύτη την κασέτα με το «Μονόγραμμα», εγώ περνούσα από τη Lyra και ρωτούσα κάθε μέρα. Τον έβλεπα διστακτικό τον Πατσιφά. «Θα σου πω» μου λέει. Οπότε ένα μεσημέρι μου λέει «Άκουσε να δεις Ανδριόπουλε. Ο Ελύτης μου είπε, ότι σου έχει πει, παλιότερα που συναντηθήκατε, να κάνεις τους “Προσανατολισμούς”. Αυτό μου είπε να σου πω και τώρα». «Μα εγώ το “Mονόγραμμα” έστειλα για να μου πει τη γνώμη του» του είπα. Μου λέει «Άστο “Μονόγραμμα” δεν θέλει». Τι είχε συμβεί; Εκείνη την εποχή, στα τέλη του ’82, αρχές του ’83, πολλοί συνάδελφοί μου, χωρίς να το ξέρω εγώ, είχανε κάνει το ίδιο, που έκανα εγώ. Πέντε – έξι στον αριθμό, του’χανε στείλει ταινίες και του ζητούσαν επίμονα να τους δώσει την άδεια… Τα άφησα τα σχέδια, μείνανε σχέδια, παρότι μετά μου εξήγησε ο Ελύτης, όταν βρεθήκαμε ένα μεσημέρι στο Κολωνάκι και ήπιαμε καφέ, ότι του άρεσαν πάρα πολύ τα σχέδια τα δικά μου, αλλά σ’ ’εκείνη την περίοδο, ήταν τόσο αφόρητες οι πιέσεις που του γινόντουσαν και είπε «Όχι να μην κάνει κανένας συνθέτης το “Μονόγραμμα”. Και μου είπε να κάνω τους «Προσανατολισμούς» που του άρεσαν πάρα πολύ. Και το ιστορικό είναι, όταν έγιναν οι «Προσανατολισμοί», ο Ελύτης είπε να μπει το εξώφυλλο αυτό του Τσαρούχη, από τη συλλογή της Συνοδινού. Του στείλαμε το δίσκο πριν κυκλοφορήσει, αλλά εγώ δεν τολμούσα να τον πάρω τηλέφωνο για να μάθω τις εντυπώσεις του. Οπότε ένα μεσημέρι του 1984, είχαμε μια συνάντηση στο «Εσπέρια» με την ΕΔΕΤ. Την ΕΔΕΤ την είχε δημιουργήσει ο Χατζιδάκις κι εγώ ήμουν απ’τους νεότερους που ήμουν μέσα τότε.
Ήταν ένας σύλλογος για να υπερασπίζεται το ελληνικό τραγούδι και τους Έλληνες ποιητές, η οποία έγινε και Ένωση Δημιουργών του Ελληνικού Τραγουδιού. Εκεί ήταν κι ο Γκάτσος, που είχα καιρό να τον δω και τον ρώτησα «Κύριε Γκάτσο τι κάνετε»; Οπότε μου λέει ο Γκάτσος:
-«Ηλία έμαθα ότι κυκλοφόρησαν οι “Προσανατολισμοί”».
-«Nαι κύριε Γκάτσο, πού το μάθατε;»
-«Μου το’πε χθες το βράδυ ο Ελύτης».
-«Για πέστε μου του αρέσουν του Ελύτη οι “Προσανατολισμοί”; Γιατί εγώ δεν τον έχω πάρει τηλέφωνο».
-«Του αρέσουν πάρα πολύ και να τον πάρεις τηλέφωνο να στο πει».
-«Μου δίνετε μεγάλη χαρά». (Δίσταζα τότε γιατί ήμουν ένα παιδί 34 χρονών, ο Ελύτης είχε έρθει με το Νόμπελ, τον περιέβαλλε μεγάλη δόξα κι ένας μεγάλος μύθος).
-«Του αρέσουν πάρα πολύ και να τον πάρεις τηλέφωνο να στα πει. Χθες το βράδυ μιλούσαμε. Είναι κατενθουσιασμένος».
-«Όταν βρεθούμε θα σας δώσω τον δίσκο να μου πείτε κι εσείς τη γνώμη σας».
-«Αύριο το μεσημέρι, σε καλώ σε γεύμα στο G.B».
Κι έτσι συναντήθηκα την άλλη μέρα με τον Γκάτσο και του έδωσα τον δίσκο και με πήρε το βράδυ τηλέφωνο για να μου πει «Ηλία άκουσα τον δίσκο, είναι αριστούργημα. Τώρα θα πάρω και τον Οδυσσέα. Οι μουσικές που έχεις μέσα δίνουν μια προέκταση των στίχων και αγκαλιάζουν όλους τους “Προσανατολισμούς”. Είναι καταπληκτικό, σε συγχαίρω» . Και έμαθα λοιπόν από τον Γκάτσο, ότι η μελοποίησή μου άρεσε πάρα πολύ και στον Ελύτη. Μετά βέβαια μου το είπε κι ο ίδιος. Τον πήρα τηλέφωνο, συναντηθήκαμε, πήγα και τον είδα ένα απόγευμα…
Στο video μπορείτε να ακούσετε το απόσπασμα της συνέντευξης του Ηλία Ανδριόπουλου, μαζί με το εναρκτήριο και γνωστότερο τραγούδι του δίσκου: «Ο έρωτας». (Οφείλω να διευκρινίσω πως, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, ήταν απαραίτητες κάποιες ελάχιστες τροποποιήσεις και προσθαφαιρέσεις για την προσαρμογή του προφορικού λόγου - όπως ακούγεται στο video - σε γραπτό κείμενο).
