Μικρές λαϊκές ζωγραφιές
Οι παιδικές μου μνήμες ανατρέχουν σε κάποιο καλοκαίρι στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, όταν μαζί με την οικογένειά μου επιστρέφαμε από τη Χαλκιδική στη Θεσσαλονίκη, μετά τις διακοπές. Η μουσική ακουγόταν πάντα στο αυτοκίνητο και στις μόνιμες προτιμήσεις του πατέρα μου ήταν κάποιες κασέτες του Θεοδωράκη, του Τσιτσάνη, του Κουγιουμτζή, του Λοΐζου, του Καζαντζίδη, του Μπιθικώτση, του Νταλάρα, της Χαρούλας και άλλων. Τότε, στην ηλικία των 10-11 χρόνων, τα παλιά λαϊκά τραγούδια, κυρίως αυτά του Καζαντζίδη, ακούγονταν πολύ «βαριά» στ’ αυτιά μου (ευτυχώς στη συνέχεια δεν έμεινα πιστός στις τότε προτιμήσεις μου) και περίμενα πότε θα περάσει το μισάωρο της πλευράς της εξηντάρας κασέτας, μήπως αντικατασταθεί με κάτι πιο «προσιτό». Κάτι από Νταλάρα, Αλεξίου, ή επιλογές από Λοΐζο ή Κουγιουμτζή. Εκείνη την καλοκαιρινή μέρα, λοιπόν, πρέπει να έγινε κάτι «μαγικό» και η άσπρη «Denon» κασέτα, που έγραφε με μεγάλα κόκκινα γράμματα «Τσιτσάνης - Επιλογή» άλλαξε όλο το «τοπίο». Το πιάνο της κυρά - Βαγγελιώς της Μαργαρώνη, με τον διακριτικό μπαγλαμά του Πάνου Πετσά στην προεισαγωγή, τα ακουστικά μπουζούκια του Καρνέζη και του Παπαδόπουλου στην εισαγωγή, και οι ανεπανάληπτες διφωνίες του Μπιθικώτση με τη Βούλα Γκίκα στη συνέχεια του τραγουδιού «Πάλιωσε το σακάκι μου», που ήταν η έναρξη του θρυλικού μεγάλου δίσκου «Τσιτσάνης», με το εξώφυλλο με τα κλειδιά, άλλαξαν τα πάντα. «Τι υπέροχο πράγμα είναι αυτό που ακούγεται;» σκέφτηκα. Σίγουρα θα το είχα ξανακούσει, αλλά η στιγμή ήταν καθοριστική. Η συνέχεια επεφύλασσε αλλεπάλληλες ηχητικές εκπλήξεις. «Γιατί με ξύπνησες πρωί», «Αντιλαλούνε τα βουνά», «Αραμπάς περνά» και άλλες, με πιο «δυνατές» αυτές με τη φωνή του Μπιθικώτση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολύ σύντομα, ν’ αρχίσω να ανατρέχω και να αναζητώ μετά μανίας όλα αυτά, που μέχρι τότε δεν άκουγα με ιδιαίτερη ευχαρίστηση.
Κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’50, με την καθιέρωση του δίσκου 45 στροφών και τον παροπλισμό της 78άρας πλάκας, οι μεγάλοι λαϊκοί συνθέτες και τραγουδιστές της Columbia συνεργάστηκαν ηχογραφώντας μια σειρά από τραγούδια, τα οποία είχαν πρωτοεκδοθεί κυρίως στις δεκαετίες του ’40 και του ’50, αλλά και κάποια προπολεμικά του ’30. Πολλά απ’ αυτά τα ηχογραφούσαν ολόκληρα. Κάποια άλλα μισά, μία ή δύο στροφές με τη μορφή ποτ-πουρί. Τα τραγούδια κυκλοφορούσαν σε δίσκους 45 στροφών, αλλά μεγαλύτερης διάρκειας για κάθε πλευρά, που διαρκούσε μέχρι και επτά λεπτά. Ήταν τα περίφημα «extended play». Το ίδιο συνέβη αργότερα, όπως ήταν φυσικό και στην «αντίπαλη» εταιρεία Odeon - Parlophone, με προεξάρχοντα τον Γιώργο Μητσάκη και ερμηνευτές τους Βαγγέλη Περπινιάδη, Σπύρο Ζαγοραίο, Πέτρο Αναγνωστάκη, Λίτσα Διαμάντη και άλλους. Αλλά και στη Philips, τόσο με τον Γιώργο Μητσάκη (ο σπουδαίος λαϊκός συνθέτης ήταν παρών με επανεκτελέσεις και στις τρεις εταιρείες), όσο και με τους Γιώργο Ζαμπέτα και Στράτο Παγιουμτζή.
Επανεκτελέσεις με μορφή ποτ-πουρί έκαναν και αρκετοί συνθέτες και τραγουδιστές του «ελαφρού» ρεπερτορίου και στις δύο μεγάλες εταιρείες, όπως ο Νίκος Γούναρης, ο Τώνης Μαρούδας ή ο Φώτης Πολυμέρης, ενώ δεν έλειψαν και τα δημοτικά τραγούδια με τη Γιώτα Λύδια και τη Μαρινέλλα ή τη Γεωργία Κορώνη στα σεγόντα, συχνά με ενορχήστρωση του Άκη Σμυρναίου. Με αυτή τη λογική επιχειρήθηκαν και τα πρώτα μίνι πορτρέτα συνθετών και στιχουργών. Μια πλήρης καταγραφή θα χρειαζόταν αρκετές σελίδες, οπότε θα περιοριστούμε στις επανεκτελέσεις των λαϊκών τραγουδιών με μορφή ποτ-πουρί που πραγματοποιήθηκαν για την εταιρεία Columbia και κυκλοφόρησαν σε «extended play» 45άρια, πάντα με τις πράσινες ετικέτες, άλλοτε με το σήμα His Master’s Voice και άλλοτε της Columbia.
Πριν προχωρήσουμε όμως στις συγκεκριμένες ηχογραφήσεις, αξίζει να διαβάσουμε τα όσα έγραψε ειδικά για το συγκεκριμένο άρθρο, ο σπουδαίος ερευνητής του λαϊκού τραγουδιού Βαγγέλης Αρναουτάκης σχετικά με την ιστορία των δίσκων 45 στροφών:
«Ο μικρός δίσκος των 45 στροφών έκανε την εμφάνιση του το 1955. Μια εποχή στην οποία η τεχνολογία γύρω από τον δίσκο και τον ήχο του στην Ελλάδα περνούσε σε ένα καινούριο στάδιο. Οι ηχογραφήσεις δεν γίνονταν πια στο κερί, αλλά στην λεγόμενη κορδέλα, στην ταινία, που έδινε τη δυνατότητα ο ήχος να αποτυπώνεται, πλέον, στα μικρά δισκάκια των 45 στροφών διαυγέστερος. Η τεχνολογία της ταινίας και του μικρού δίσκου ήρθαν μαζί. Οι πρώτοι μικροί δίσκοι φιλοξένησαν, επιλεκτικά, τραγούδια τα οποία ταυτόχρονα και πρωτίστως κυκλοφορούσαν στο γραμμόφωνο, το οποίο πέρασε στην ιστορία με την οριστική κατάργηση του δίσκου των 78 στροφών, το 1960. Αυτοί οι πρώτοι μικροί πειραματικοί δίσκοι, που προετοίμαζαν τη μετάβαση στις 33 στροφές και τα long play βινύλια, εκτός από την καθαρότητα του ήχου, είχαν μια ακόμη ιδιαιτερότητα: στην κάθε μία από τις δύο πλευρές τους είχαν δύο τραγούδια, αντί του ενός όπου είχε ο δίσκος μέχρι τότε. Η νέα τεχνολογία έδινε πλέον τη δυνατότητα της μεγαλύτερης διάρκειας ανά πλευρά δίσκου, απ’ ότι μέχρι τότε που υπήρχε η χρονική δέσμευση των τρεισήμισι περίπου λεπτών. Ως εκ τούτου, οι νέοι μικροί δίσκοι ονομάστηκαν extended play. Αυτή τη νέα δυνατότητα της μεγαλύτερης διάρκειας (7 λεπτών) της κάθε πλευράς του δίσκου σε πρώτη φάση, λοιπόν, την εκμεταλλεύτηκαν βάζοντας δύο τραγούδια. Η αντίληψη για τη διάρκεια του τραγουδιού είχε παγιωθεί από το βάρος δεκαετιών στο τρίλεπτο τρίπτυχο εισαγωγή, κουπλέ, ρεφραίν. Πρώτος ο Τσιτσάνης με την περίφημη συναυλία - ηχογράφηση του το 1954 στην αίθουσα Παρνασσός έπαιξε με αυτές της ισορροπίες ηχογραφώντας το “Μινόρε” διάρκειας 5 λεπτών και υπό μορφή ποτ - πουρί κάποια από τα τραγούδια του με τη Μ. Νίνου. Αυτή είναι και η πρώτη ηχογράφηση λαϊκών τραγουδιών υπό αυτή την αποσπασματική μορφή, η οποία, όμως, προέκυψε από τη δομή του προγράμματος που παρουσίασε τότε ο Τσιτσάνης. Δεν έγινε, δηλαδή, τόσο με άξονα τη δισκογραφία. Ήταν μια ζωντανή παρουσίαση στον Παρνασσό όπου για πρώτη φορά έμπαιναν μπουζούκια, σε μια αίθουσα που φιλοξενούσε εκθέσεις γλυπτικής και ζωγραφικής, διαλέξεις, ρεσιτάλ κλασικού τραγουδιού και μουσικής κ.λ.π. Η ηχογράφησή της (για την οποία υπεύθυνος ήταν ο Αλέκος Πατσιφάς) τυπώθηκε σε δισκάκια extended play στην Ολλανδία και κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα με την ετικέτα της Philips σε μια εποχή όπου ο μικρός δίσκος δεν είχε κάνει ακόμη την εμφάνισή του παρά μόνο ως εισαγόμενο είδος».
Ο «χορός» των ηχογραφήσεων ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 1960 με τον Μανώλη Χιώτη να ηχογραφεί δώδεκα παλαιότερα τραγούδια του, με ερμηνευτές τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Μαίρη Λίντα και τον Στράτο Διονυσίου στα πρώτα του βήματα. Ο ίδιος ο Χιώτης, εκτός από τα καταλυτικά σόλο του ανάμεσα στα τραγούδια, συνέδραμε ουσιαστικά και στα σεγόντα. Τα τέσσερα ποτ-πουρί κυκλοφόρησαν σε δυο δισκάκια Columbia (SEGG-2581 & 2582).
Δίσκος 1ος
Α) 1) Ηλιοβασιλέματα (Στράτος Διονυσίου – Μανώλης Χιώτης)
2) Πασατέμπος (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Μανώλης Χιώτης)
3) Σβήσε τη φλόγα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Στράτος Διονυσίου)
Β) 1)Απότομα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Μανώλης Χιώτης)
2) Φτωχοκάλυβο (Μαίρη Λίντα)
3) Γεια σου Γιάννη (Μαίρη Λίντα – Μανώλης Χιώτης)
Δίσκος 2ος
Α) 1) Μη μου ζαλίζεις το μυαλό (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Μανώλης Χιώτης)
2) Τρελοκόριτσο (Στράτος Διονυσίου - Μαίρη Λίντα)
3) Πεταλάκια (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Β) 1) Αφού μου λες πως είσαι φίλος μου καλός (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Μανώλης Χιώτης)
2) Αφού το θες (Στράτος Διονυσίου - Μανώλης Χιώτης)
3) Εσύ είσαι η αιτία (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Αυτά τα δυο δισκάκια, μαζί με το τρίτο που κυκλοφόρησε το 1961, αποτέλεσαν το υλικό του μεγάλου δίσκου «Μανώλης Χιώτης» που κυκλοφόρησε το 1969, με εξώφυλλο τη φλοκάτη και τον σταυρό. (Η φλοκάτη αποτέλεσε το μόνιμο φόντο μιας σειράς μεγάλων δίσκων οι οποίοι κυκλοφόρησαν εκείνη την εποχή).
Σχεδόν την ίδια εποχή κυκλοφόρησε η πρώτη επιλογή με έντεκα τραγούδια του Γιώργου Μητσάκη, με ακουστικό ήχο στα μπουζούκια αυτή τη φορά, σε αντίθεση με τα τραγούδια του Χιώτη που ηχογραφήθηκαν με τον χαρακτηριστικό ηλεκτρικό ήχο του μπουζουκιού. Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δίσκο His master’s voice (7EGG-2563) και το 1968 μπήκαν στον μεγάλο δίσκο «Μητσάκης», με το εξώφυλλο με την καρέκλα και με φόντο τη γαλάζια φλοκάτη.
Α) 1) Το κομπολογάκι (Πόλυ Πάνου - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
2) Ψιλή βροχούλα έπιασε (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Γιώτα Λύδια - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης - Αντώνης Κλειδωνιάρης - Νίκος Γιουλάκης)
3) Ο ναύτης (Γ. Λύδια - Αντ. Κλειδωνιάρης - Γ. Μητσάκης)
4) Δεν είμαι εγώ ο Γιώργος σου (Νίκος Γιουλάκης - Γιώργος Μητσάκης - Πόλυ Πάνου - Γιώτα Λύδια - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
5) Το καπηλειό (Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης)
6) Στα μπουζούκια να με πας (Γιώτα Λύδια - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
Β) 1) Η Φρόσω (Γιώτα Λύδια – Αντώνης Κλειδωνιάρης)
2) Το φουρό (Πόλυ Πάνου - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
3) Νίτσα Ελενίτσα (Νίκος Γιουλάκης - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης)
4) Τα παλαμάκια (Γιώτα Λύδια - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης)
5) Η κατσιβέλα (Πόλυ Πάνου)
Εκτός από τα δικά του, ο Μανώλης Χιώτης συμμετείχε παίζοντας μπουζούκι και στην πρώτη ηχογράφηση που έκανε ο Βασίλης Τσιτσάνης στην Columbia στις 7 Δεκεμβρίου 1960, γι’ αυτή τη σειρά δίσκων. Εδώ ο Τσιτσάνης έπαιξε μπαγλαμά και παρουσίασε τα τραγούδια του παιγμένα χωριστά, με κενό περίπου δυο δευτερολέπτων μεταξύ τους και όχι όπως του Χιώτη και του Μητσάκη που ηχογραφήθηκαν ενωμένα. Τραγούδησαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέυ, ο Αντώνης Ρεπάνης, η Καίτη Θύμη, ο Μανώλης Χιώτης και ο ίδιος ο Τσιτσάνης.
Το δισκάκι κυκλοφόρησε με την ετικέτα της His master’s voice, κωδικό 7EGG-2566 και δυο εξώφυλλα, ένα άσπρο κι ένα κόκκινο. Το άσπρο και ιδιαίτερα σπάνιο είναι, κατά πάσα πιθανότητα και το πρώτο εξώφυλλο με το πρόσωπο του Τσιτσάνη.
Α) 1) Θα πάω στην Αραπιά (Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Νύχτες μαγικές (Αντώνης Ρεπάνης – Βασίλης Τσιτσάνης - Καίτη Γκρέυ)
3) Μπαξέ Τσιφλίκι (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Αθηναίισσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βασίλης Τσιτσάνης)
Β) 1) Χωρίσαμε ένα δειλινό (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Θύμη)
2) Απόψε κάνεις μπαμ (Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Ντερμπεντέρισσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Σε τούτο το παλιόσπιτο (Καίτη Γκρέυ - Μανώλης Χιώτης)
Τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν το 1968 στον θρυλικό δίσκο «Τσιτσάνης», με το εξώφυλλο με τα κλειδιά και την άσπρη φλοκάτη, αλλά και σε δεκάδες άλλες συλλογές στη συνέχεια.
Στις 16 Φεβρουαρίου 1961 ηχογραφήθηκαν τα δυο πρώτα ποτ – πουρί του Γιάννη Παπαϊωάννου, με ακουστικό ήχο στα μπουζούκια. Ο Παπαϊωάννου δεν δίστασε να διασκευάσει και δύο τραγούδια άλλων συνθετών, τον «Μπουφετζή», του Γιώργου Μπάτη, και την «Αλεξανδριανή φελάχα» του Δημήτρη Σέμση και της Ρόζας Εσκενάζυ. Είναι από τις λίγες φορές που στις δύο πλευρές ενός δίσκου extended play αυτής της σειράς (His master’s voice 7EGG-2574), ακούγονται τραγούδια γραμμένα σε πέντε διαφορετικούς ρυθμούς.
Α) 1) Φαληριώτισσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Αντώνης Ρεπάνης)
2) Μοδιστρούλα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Θύμη)
3) Βαγγελίτσα (Γιώτα Λύδια - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
4) Ζέππος (Γιώτα Λύδια)
Β) 1) Καψούρης (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Καίτη Θύμη)
2) Βαδίζω και παραμιλώ (Αντώνης Ρεπάνης – Καίτη Θύμη – Λίτσα Ζήκα)
3) Ο μπουφετζής (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Θύμη – Λίτσα Ζήκα)
4) Αλεξανδριανή φελάχα (Γιώτα Λύδια - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
5) Ταξίμ (σόλο Γιάννη Παπαϊωάννου)
Τα δυο ποτ – πουρί συμπεριλήφθηκαν το 1970 στο lp «Παπαϊωάννου, Μπαγιαντέρας, Χατζηχρήστος, Καπλάνης», με τη φλοκάτη και τη στάμνα.
Στις 24 Μαΐου 1961 ο Γιώργος Μητσάκης ηχογράφησε μια δεύτερη επιλογή τραγουδιών του, χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά ηλεκτρικό μπουζούκι, με ζεϊμπέκικα στην πρώτη πλευρά και χασάπικα στη δεύτερη, που κυκλοφόρησαν σε δίσκο His master’s voice (7EGG-2575).
Α) 1) Όσο βαριά είν’ τα σίδερα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
2) Θλιμμένο δειλινό (Καίτη Γκρέυ)
3) Πέφτουν τα φύλλα απ’ τα κλαριά (Νίκος Γιουλάκης)
4) Δυο κορμάκια ενωμένα (Γιώτα Λύδια)
5) Κάτω απ’ το σβηστό φανάρι (Αντώνης Ρεπάνης)
6) Οι καλοί πεθαίνουν νέοι (Πόλυ Πάνου)
Β) 1) Υπόφερα εγώ για σένα τόσο (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
2) Θα σου φύγω με καιρό (Πόλυ Πάνου - Αντώνης Ρεπάνης)
3) Είναι κρίμα (Νίκος Γιουλάκης - Γιώργος Μητσάκης)
4) Η αιτία θα ’σαι εσύ (Γιώτα Λύδια - Αντώνης Ρεπάνης)
5) Το παιδί του δρόμου (Αντώνης Ρεπάνης - Πόλυ Πάνου)
6) Να ’χεις χάρη που σε αγαπώ (Καίτη Γκρέυ)
Αυτές οι δυο επιλογές ενσωματώθηκαν πολύ αργότερα, το 1987, στον δίσκο «Γιώργος Μητσάκης - Οι μεγαλύτερες επιτυχίες» της σειράς «Μουσικός θησαυρός της Columbia».
Ήταν και πάλι η σειρά του Μανώλη Χιώτη, ο οποίος στο ίδιο ηχητικό μοτίβο με τους δυο πρώτους δίσκους, στις 6 Ιουνίου 1961 ηχογράφησε έξι ακόμα τραγούδια του, παρουσιάζοντας αυτή τη φορά σαν σολίστ την μόνιμη παρτενέρ του στο πάλκο, στη δισκογραφία και στη ζωή, τη Μαίρη Λίντα.
Α) 1) Έφυγες (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
2) Θεσσαλονίκη μου (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
3) Παρτίδες (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Β) 1) Το πλουσιόπαιδο (Μαίρη Λίντα)
2) Απόψε φίλα με (Μαίρη Λίντα)
3) Εσύ δεν είσαι άνθρωπος (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δισκάκι Columbia (SEGG-2596) και το 1969 μπήκαν, όπως προανέφερα, στο μεγάλο δίσκο «Μανώλης Χιώτης».
Στις 11 Αυγούστου 1961 ο μπάρμπα Γιάννης ο Παπαϊωάννου ηχογράφησε μια δεύτερη επιλογή, με ακουστικά μπουζούκια κι αυτή τη φορά, έχοντας στην ομάδα των τραγουδιστών την Καίτη Γκρέυ, τη Γιώτα Λύδια, την Πόλυ Πάνου, τον Αντώνη Ρεπάνη, τον Στράτο Διονυσίου και τον Χρηστάκη. Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δισκάκι His master’s voice (7EGG-2576). Μπουζούκια έπαιξαν ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Γιάννης Καραμπεσίνης και ο Χάρης Λεμονόπουλος, κιθάρα ο Γιάννης Δέδες, ακορντεόν ο Γιώργος Κοινούσης, μπαγλαμά ο Πάνος Πετσάς και μπάσο ο Σπύρος Αναγνώστου.
Α) 1) Η νοσοκόμα (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
2) Εσύ θα μετανιώσεις (Στράτος Διονυσίου - Αντώνης Ρεπάνης)
3) Πριν το χάραμα (Στράτος Διονυσίου - Αντώνης Ρεπάνης)
4) Παπούτσια τυρολέζικα (Αντώνης Ρεπάνης - Στράτος Διονυσίου)
5) Αλέγκρο σόλο (σόλο μπουζούκι Γιάννη Παπαϊωάννου)
Β) 1) Άνοιξε - άνοιξε (Kαίτη Γκρέυ - Χρηστάκης)
2) Ο Περικλής (Αντώνης Ρεπάνης - Στράτος Διονυσίου)
3) Είμαστε φίλοι (Στράτος Διονυσίου - Αντώνης Ρεπάνης)
4) Σου ’χα χαρίσει την καρδιά (Γιώτα Λύδια - Χρηστάκης)
5) Απ’ της Ζέας το λιμάνι (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
Η πρώτη πλευρά αποτέλεσε το τρίτο ποτ-πουρί του μεγάλου δίσκου «Παπαϊωάννου –Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», ενώ η δεύτερη εντάχθηκε το 1987 στη συλλογή «Πριν το χάραμα» της σειράς «Μουσικός θησαυρός της Columbia».
Ακούγοντας αυτές τις ηχογραφήσεις, διαπιστώνουμε πως συμμετέχουν όλα τα μεγάλα «αστέρια» της Columbia, πλην ενός. Του Στέλιου Καζαντζίδη, ο οποίος και σ’ αυτή την περίπτωση προτίμησε τον δικό του μοναχικό δρόμο και στις 15 Σεπτεμβρίου 1961 ηχογράφησε οκτώ τραγούδια του, συνοδευόμενος από τη Μαρινέλλα και την ορχήστρα του Μανώλη Χιώτη. Τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν χωριστά, αλλά χωρίς κενά, όπως στην περίπτωση του Τσιτσάνη και κυκλοφόρησαν με την ετικέτα της His master’s voice (7EGG-2577).
Α) 1) Φεύγω με πίκρα στα ξένα
2) Αυτή η νύχτα μένει
3) Απόκληρος της κοινωνίας
4) Μαντουμπάλα
Β) 1) Τώρα που φεύγω απ’ τη ζωή
2) Είσαι η ζωή μου
3) Ας είχα την υγειά μου
4) Σήκω χόρεψε κουκλί μου
Σε αντίθεση με τις πρώτες εκτελέσεις, ο Καζαντζίδης «δοκίμασε» τα τραγούδια του με ηλεκτρικό μπουζούκι. Το 45άρι αυτό, που παρέμεινε για πολλά χρόνια δυσεύρετο, κυκλοφόρησε το 2000 σε cd single.
Ήταν και πάλι η σειρά του Βασίλη Τσιτσάνη να μπει στο studio στις 5 Δεκεμβρίου 1961 και να ηχογραφήσει τέσσερα ζεϊμπέκικα και τέσσερα χασάπικα, με τους Κώστα Παπαδόπουλο και Λάκη Καρνέζη στα ακουστικά μπουζούκια. Οι ενορχηστρώσεις, οι διφωνίες και τριφωνίες είναι, για μία ακόμη φορά, υποδειγματικές.
Α) 1) Αντιλαλούνε τα βουνά (Πόλυ Πάνου - Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Πέφτουν της βροχής οι στάλες (Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Κάνε λιγάκι υπομονή (Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Γιατί με ξύπνησες πρωί (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
Β) 1) Το σκαλοπάτι (Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Όμορφη Θεσσαλονίκη (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Δεν με στεφανώνεσαι (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Τρικαλινή τσαχπίνα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
Αυτά τα δυο ποτ – πουρί κυκλοφόρησαν σε δισκάκι His master’s voice (7EGG-2578), τα επτά από τα οκτώ τραγούδια βρήκαν θέση το 1968 στον δίσκο «Τσιτσάνης», ενώ η «Τρικαλινή τσαχπίνα» συμπεριλήφθηκε το 1986 στη συλλογή «Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγουδά Βασίλη Τσιτσάνη». Σε αντίθεση με αυτά του Σταύρου Τζουανάκου που ηχογραφήθηκαν στις 11 Ιανουαρίου 1962, κυκλοφόρησαν σε δίσκο Columbia (SEGG-2601) και μέχρι σήμερα παραμένουν ανέκδοτα σε άλλο ηχητικό φορέα. Οκτώ συνθέσεις του, που αποδεικνύουν πως ο Τζουανάκος εκτός από σπουδαίος λαϊκός τραγουδιστής υπήρξε και σημαντικότατος συνθέτης. Και εδώ τα μπουζούκια είναι ακουστικά.
Α) 1) Σταλαγματιά σταλαγματιά (Πόλυ Πάνου)
2) Ένας διαβάτης (Στράτος Διονυσίου)
3) Τι να σου κάνω αφού δεν σ’ αγαπώ (Γιώτα Λύδια)
4) Λίγα ψίχουλα αγάπης (Σταύρος Τζουανάκος)
Β) 1) Μα είναι και Θεός (Σταύρος Τζουανάκος)
2) Κρίμα τέτοιο παλληκάρι (Πάνος Γαβαλάς)
3) Του χωρισμού η μαχαιριά (Πόλυ Πάνου)
4) Όπου άνθρωπος κακία (Σταύρος Τζουανάκος)
Στις 8 Φεβρουαρίου της ίδιας χρονιάς ο Δημήτρης Γκόγκος (Μπαγιαντέρας) και ο Γιώργος Λαύκας ηχογράφησαν από τέσσερις επιτυχίες τους και μοιράστηκαν από μια πλευρά ενός μικρού δίσκου που κυκλοφόρησε από την Columbia (SEGG-2602). Τη διεύθυνση ορχήστρας με τα ακουστικά μπουζούκια στα τραγούδια του Μπαγιαντέρα ανέλαβε ο Θόδωρος Δερβενιώτης.
Α) Δημήτρης Γκόγκος / Μπαγιαντέρας
1) Σαν μαγεμένο το μυαλό μου (Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη)
2) Η νυχτερίδα (Καίτη Γκρέυ)
3) Ζούσα μοναχός (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βούλα Γκίκα)
4) Αποβραδύς ξεκίνησα (Στράτος Διονυσίου)
Β) Γιώργος Λαύκας
1) Σκαλοπάτι σκαλοπάτι (Πόλυ Πάνου)
2) Σκαλί σκαλί κατέβηκα (Πάνος Γαβαλάς)
3) Μεσάνυχτα βαθειά (Αντώνης Ρεπάνης - Γιώργος Λαύκας)
4) Το μοναστήρι να ’ν’ καλά (Γιώτα Λύδια)
Τα τραγούδια του Μπαγιαντέρα μπήκαν το 1970 στον δίσκο «Παπαϊωάννου – Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», ενώ αυτά του Λαύκα συμπεριλήφθηκαν το 1987, με διαφορετική σειρά από την πρώτη κυκλοφορία τους, στον δίσκο «Γιώργος Λαύκας - Οι μεγαλύτερες επιτυχίες», του «Μουσικού θησαυρού της Columbia».
Σε ρόλο συνθέτη αλλά και τραγουδιστή, στις 11 Απριλίου του 1962 ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ηχογράφησε οκτώ τραγούδια, έξι από τα οποία ήταν δικές του συνθέσεις. Ο ίδιος τραγούδησε τον «Ζητιάνο της αγάπης» του Βασίλη Τσιτσάνη και το «Ήθελα να ’μουνα πασάς», του Στέλιου Χρυσίνη, αλλά και την πρώτη του σύνθεση «Το καντήλι τρεμοσβήνει», σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη, που είχαν πρωτοπεί το 1949 η Σούλα Καλφοπούλου με τον Μάρκο Βαμβακάρη. Aξίζει να σημειωθεί, πως η Πόλυ Πάνου ξανατραγούδησε το «Πήρα τη στράτα την κακιά», με το οποίο είχε ξεκινήσει τη δική της τραγουδιστική καριέρα το 1953. Μπουζούκια έπαιξαν οι πανταχού παρόντες Κώστας Παπαδόπουλος και Λάκης Καρνέζης. Τα τραγούδια «Πήρα τη στράτα την κακιά» και «Αφού δεν ήσουν ικανή» συμπεριλήφθηκαν το 1984 στη συλλογή «36 χρόνια Μπιθικώτσης», ενώ το 2000 το δισκάκι (HMV 7EGG-2580) επανακυκλοφόρησε αυτούσιο σε cd single.
Α) 1) Τύραννε τι θα κερδίσεις (Πόλυ Πάνου - Βούλα Γκίκα)
2) Το καντήλι τρεμοσβήνει (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα)
3) Αυτή θα ζήσει μ’ άλλονε (Στράτος Διονυσίου)
4) Ο ζητιάνος (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
Β) 1) Χαράματα θα φύγω (Καίτη Γκρέυ)
2) Αφού δεν ήσουν ικανή (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
3) Πήρα τη στράτα την κακιά (Πόλυ Πάνου - Βούλα Γκίκα)
4) Ήθελα να ’μουνα πασάς (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα)
Δυστυχώς, στις 18 Αυγούστου 1962 δεν ζούσε ο Απόστολος Χατζηχρήστος, για να ακούσει τα δικά του τραγούδια να ηχογραφούνται με επιμέλεια της ορχήστρας από τον Θόδωρο Δερβενιώτη. Ο Χατζηχρήστος έφυγε από τη ζωή στις 5 Ιουνίου 1959, σε ηλικία 58 ετών.
Α) 1) Καρδιά παραπονιάρα (Πάνος Γαβαλάς)
2) Καημό μεγάλο απόχτησα (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
3) Καταραμένη φτώχεια (Αντώνης Ρεπάνης - Χρηστάκης)
4) Ψεύτη ντουνιά (Πάνος Γαβαλάς)
Β) 1) Μάνα μου γιατί να με γεννήσεις (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
2) Η άμαξα μες στη βροχή (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα)
3) Καροτσέρη τράβα (Δούκισσα)
4) Πάμε στο Φάληρο (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Χρηστάκης - Βούλα Γκίκα)
Το δισκάκι κυκλοφόρησε με την ετικέτα της His master’s voice (7EGG-2582), η δεύτερη πλευρά εντάχθηκε το 1970 στον δίσκο «Παπαϊωάννου -Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», ενώ η πρώτη, με εξαίρεση το «Καταραμένη φτώχεια», που μπήκε το 2001 στη συλλογή «Αντώνης Ρεπάνης-Τραγούδια από τις 45 στροφές Νο3», παραμένει μέχρι σήμερα ανέκδοτη σε μεγάλο δίσκο ή cd. Στο συγκεκριμένο τραγούδι δεύτερη φωνή, σύμφωνα με την αρχική έκδοση του μικρού δίσκου, κάνει ο Χρηστάκης. Σύμφωνα με το cd η Βούλα Γκίκα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε αρκετές φορές στην παρούσα καταγραφή. Στα εξώφυλλα και τις ετικέτες των μικρών δίσκων αναγράφονται όλοι οι συμμετέχοντες τραγουδιστές μαζί, μετά τους τίτλους των τραγουδιών. Συχνά δεν σημειώνεται ποιοι κάνουν τα σεγόντα σε κάθε τραγούδι. Το κακό είναι πως στις επανεκδόσεις που ακολούθησαν, όπως στον δίσκο «Παπαϊωάννου – Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», τα στοιχεία μεταφέρθηκαν όπως ακριβώς ήταν στις αρχικές εκδόσεις, με αποτέλεσμα κάποιες πληροφορίες να παραμένουν ασαφείς. Έτσι, όσες δεύτερες φωνές είναι αναγνωρίσιμες και δεν γράφτηκαν στα εξώφυλλα, σημειώθηκαν εδώ από τον γράφοντα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις χρονολογίες έκδοσης των δίσκων, που δεν αναγράφονται στα εξώφυλλα.
Στις 27 Νοεμβρίου του 1962 ο Βασίλης Τσιτσάνης πραγματοποίησε την τρίτη του ηχογράφηση για τα extended play, στην ίδια μορφή με τον δεύτερο δίσκο, μια πλευρά με ζεϊμπέκικα και μια με χασάπικα και πάλι με τα μπουζούκια του Παπαδόπουλου και του Καρνέζη να παίζουν ακουστικά. O Tσιτσάνης απαρνείται κι εδώ το ποτ-πουρί και παίζει τα τραγούδια του ξεχωριστά.
Α) 1) Πάλιωσε το σακάκι μου (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βούλα Γκίκα)
2) Τρελέ τσιγγάνε (Καίτη Γκρέυ)
3) Γύρνα μόνος (Πάνος Γαβαλάς - Βούλα Γκίκα)
4) Στην Καλαμπάκα μια βραδιά (Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
Β) 1) Σερσέ λα φαμ (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Αραμπάς περνά (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Η Μαρίτσα στο χαρέμι (Πάνος Γαβαλάς - Βούλα Γκίκα)
4) Οι λεβέντες (Πάνος Γαβαλάς – Βούλα Γκίκα)
Το δισκάκι κυκλοφόρησε από την His master’s voice (7EGG-2585). Το 1968, πέντε από τα οκτώ τραγούδια συμπλήρωσαν την εικοσάδα του δίσκου «Τσιτσάνης», ενώ ο «Τρελός τσιγγάνος», παρέα με τη «Μαρίτσα στο χαρέμι» και τους «Λεβέντες» περίμεναν υπομονετικά μέχρι το 1994. Τότε συμπεριλήφθηκαν στον έβδομο δίσκο της σειράς «Δισκογραφία Τσιτσάνη», που κυκλοφόρησε από τη Minos – Emi με την επιμέλεια του Βασίλη Χριστιανού.
Την επιτυχία των συνθετών και των τραγουδιστών φαίνεται πως «ζήλεψε» κι ένας λαϊκός στιχουργός ο Χρήστος Κολοκοτρώνης. Έτσι, στις αρχές του 1963 κυκλοφόρησαν δυο ποτ - πουρί με 14 επιτυχίες του, σε μουσική Στέλιου Χρυσίνη, Βασίλη Τσιτσάνη, Γεράσιμου Κλουβάτου, Βασίλη Καραπατάκη, Γιάννη Τατασόπουλου, ενώ τη μερίδα του λέοντος κατείχε ο Μανώλης Χιώτης. Ίσως, ήταν η πρώτη φορά που σ’ έναν δίσκο δέσποζε το όνομα του στιχουργού. Ο ήχος του μπουζουκιού εδώ είναι ηλεκτρικός. Και αυτό το δισκάκι (HMV 7EGG-2586) κυκλοφόρησε αυτούσιο σε cd single το 2000.
Α) 1) Τέτοια κούκλα και τσαχπίνα (Μανώλης Αγγελόπουλος)
2) Αριστοκράτισσα (Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη)
3) Αχ, τσιγγάνα μου (Πόλυ Πάνου - Μαίρη Λίντα)
4) Έξω απ’ άδικο (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Μανώλης Χιώτης)
5) Τι όμορφη που είσαι όταν κλαις (Aντώνης Ρεπάνης)
6) Μελαχρινή τσιγγάνα μου (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
7) Αν θες να δεις ποιος είμαι εγώ (Στράτος Διονυσίου)
Β) 1) Ας είναι καλά τ’ αγόρι μου (Γιώτα Λύδια - Μανώλης Χιώτης)
2) Είμαι γνήσια τσιγγάνα (Στράτος Διονυσίου - Γιώτα Λύδια)
3) Θεσσαλονίκη μου μεγάλη φτωχομάνα (Πάνος Γαβαλάς)
4) Η τελευταία νύχτα (Απόψε φίλα με) (Μαίρη Λίντα)
5) Πω πω κάτι μάτια (Μανώλης Αγγελόπουλος)
6) Σήκω χόρεψέ το (Πόλυ Πάνου)
7) Βόλτα στην Ελλάδα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Mανώλης Xιώτης)
Τελευταίος στη σειρά ήταν ο Κώστας Καπλάνης, ο οποίος το 1965 ηχογράφησε οκτώ τραγούδια του, χρησιμοποιώντας εκτός από τους γνωστούς τραγουδιστές και τη Μαρία Δαφεράνου, μια ερμηνεύτρια με χροιά φωνής αρκετά κοντά στη Βίκυ Μοσχολιού εκείνης της εποχής, αλλά χωρίς ανάλογη συνέχεια. Σε όλα τα τραγούδια, εκτός από την «Ψιλή βροχή», ο Καπλάνης προτίμησε το ηλεκτρικό μπουζούκι.
Α) 1) Ένας αλήτης πέθανε (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
2) Μας ζηλεύουνε (Γιώτα Λύδια - Άννα Χρυσάφη)
3) Ψιλή βροχή (Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη)
4) Φέρε μας κάπελα κρασί (Απόστολος Νικολαΐδης - Άννα Χρυσάφη)
Β) 1) Ο μπατίρης (Στράτος Διονυσίου - Βούλα Γκίκα)
2) Το πικρό ποτήρι (Μαρία Δαφεράνου)
3) Για ένα χαμόγελο (Στράτος Διονυσίου - Άννα Χρυσάφη)
4) Δεν σε νοιάζει (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βούλα Γκίκα)
Η πρώτη πλευρά από το «Παλιό ημερολόγιο του Καπλάνη», που κυκλοφόρησε από την Columbia (SEGG-2618), ολοκλήρωσε τη συλλογή «Παπαϊωάννου – Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης». Η δεύτερη πλευρά παραμένει ανέκδοτη σε δίσκο βινυλίου ή cd, εκτός από το «Για ένα χαμόγελο» που μπήκε το 2000 στη συλλογή «Στράτος Διονυσίου - Ανέκδοτα Τραγούδια Από Τις 45 Στροφές Νο4» και το «Δεν σε νοιάζει» που εντάχθηκε στο τέταρτο cd της ίδιας σειράς τραγουδιών με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Ίσως θα πρέπει, για την ιστορία και μόνο, να αναφέρουμε πως κάποιες από τις ηχογραφήσεις αυτές συμπεριλήφθηκαν το 1994 σε μια συλλογή με τίτλο «Καίτη Γκρέυ- Πόλυ Πάνου-Μαίρη Λίντα / Οι κυρίες τραγουδούν». Εκεί, άγνωστο γιατί, δημιουργήθηκαν νέα ποτ-πουρί, έγινε μια νέα μίξη τραγουδιών δηλαδή, από διαφορετικές χρονολογίες και ηχογραφήσεις, με ανεκδιήγητες ενώσεις τραγουδιών από τα πρώτα ποτ-πουρί της δεκαετίας του ’60 με κάποια από το δίσκο «Η Γκρέυ στις επιτυχίες του Καζαντζίδη» του 1972.
Ακούγοντας και ξανακούγοντας τα «extended» της δεκαετίας του ’60, παρατηρούμε πως οι περισσότεροι συνθέτες παίζουν τα τραγούδια ενωμένα, σε μια ενότητα, κάτι που δεν κάνει ποτέ ο Τσιτσάνης. Συχνά οι τίτλοι των τραγουδιών στα εξώφυλλα είναι διαφορετικοί σε σχέση με την πρώτη εκτέλεση, έτσι ώστε να είναι πιο αναγνωρίσιμα από το αγοραστικό κοινό. Η «Μάγισσα της Αραπιάς» έγινε «Θα πάω στην Αραπιά», το «Χατζηκυριάκειο», που πρωτοκυκλοφόρησε ως «Θα κλέψω μια μελαχρινή», έγινε «Αποβραδύς ξεκίνησα» κλπ. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι πως σε κανένα δίσκο δεν αναγράφονται οι στιχουργοί των τραγουδιών ή, στην περίπτωση του Κολοκοτρώνη, οι συνθέτες.
Οι εξαιρετικές διφωνίες και τριφωνίες, ειδικά στην περίπτωση του Τσιτσάνη, μαγεύουν. Σε συνδυασμό με τις, σε σχέση με τις πρώτες εκτελέσεις, προχωρημένες και πλούσιες ενορχηστρώσεις και τον καθαρό ήχο των ηχογραφήσεων, περνούν πιο εύκολα στα αυτιά των νεότερων ακροατών, ενώ παράλληλα τις καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια του λαϊκού μας πολιτισμού. Κάποιες απ’ αυτές παραμένουν ακόμα ανέκδοτες σε δίσκο βινυλίου ή cd. Νομίζω πως η κυκλοφορία μιας έκδοσης με το σύνολο αυτών των ηχογραφήσεων θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Εδώ και πολλά χρόνια τα ποτ-πουρί έχουν γίνει μόδα, τόσο στα λαϊκά προγράμματα όσο και στις συναυλίες. Αναγκαίο κακό θα τα χαρακτήριζα, αφού η εκτέλεση ολόκληρων των τραγουδιών και μάλιστα όταν πρόκειται για δημιουργούς με τεράστιο ρεπερτόριο και εκατοντάδες επιτυχίες, θα χρειαζόταν παραπάνω από δυο - τρεις ξεχωριστές παραστάσεις. Στα νυχτερινά κέντρα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Εκεί το ποτ-πουρί και η συχνή εναλλαγή των τραγουδιών - συχνά ακούγεται μόνο ένα ρεφρέν - μάλλον ξεσηκώνει το κοινό. Οι τρεις ή και οι τέσσερις στροφές ενός τραγουδιού ίσως να μην είναι το καλύτερο μέσο για να δημιουργηθεί ευφορία στον θαμώνα ενός νυχτερινού κέντρου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται…
-Δημοσιεύθηκε το 2009 στο περιοδικό «Όασις», το 2012 στο Ogdoo.gr και το 2022 στον «Μετρονόμο». Σήμερα παρουσιάζεται εμπλουτισμένο με διορθώσεις και νέα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα, κυρίως, σχετικά με τις ακριβείς ημερομηνίες των ηχογραφήσεων και τους μουσικούς.
Πηγές:
-Πάνος Γεραμάνης «Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Εγώ ο σερ» («Κοχλίας», 2002)
-Διονύσης Μανιάτης «Βασίλης Τσιτσάνης - Ο ατελείωτος» («Πιτσιλός», 1994)
Οι παιδικές μου μνήμες ανατρέχουν σε κάποιο καλοκαίρι στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, όταν μαζί με την οικογένειά μου επιστρέφαμε από τη Χαλκιδική στη Θεσσαλονίκη, μετά τις διακοπές. Η μουσική ακουγόταν πάντα στο αυτοκίνητο και στις μόνιμες προτιμήσεις του πατέρα μου ήταν κάποιες κασέτες του Θεοδωράκη, του Τσιτσάνη, του Κουγιουμτζή, του Λοΐζου, του Καζαντζίδη, του Μπιθικώτση, του Νταλάρα, της Χαρούλας και άλλων. Τότε, στην ηλικία των 10-11 χρόνων, τα παλιά λαϊκά τραγούδια, κυρίως αυτά του Καζαντζίδη, ακούγονταν πολύ «βαριά» στ’ αυτιά μου (ευτυχώς στη συνέχεια δεν έμεινα πιστός στις τότε προτιμήσεις μου) και περίμενα πότε θα περάσει το μισάωρο της πλευράς της εξηντάρας κασέτας, μήπως αντικατασταθεί με κάτι πιο «προσιτό». Κάτι από Νταλάρα, Αλεξίου, ή επιλογές από Λοΐζο ή Κουγιουμτζή. Εκείνη την καλοκαιρινή μέρα, λοιπόν, πρέπει να έγινε κάτι «μαγικό» και η άσπρη «Denon» κασέτα, που έγραφε με μεγάλα κόκκινα γράμματα «Τσιτσάνης - Επιλογή» άλλαξε όλο το «τοπίο». Το πιάνο της κυρά - Βαγγελιώς της Μαργαρώνη, με τον διακριτικό μπαγλαμά του Πάνου Πετσά στην προεισαγωγή, τα ακουστικά μπουζούκια του Καρνέζη και του Παπαδόπουλου στην εισαγωγή, και οι ανεπανάληπτες διφωνίες του Μπιθικώτση με τη Βούλα Γκίκα στη συνέχεια του τραγουδιού «Πάλιωσε το σακάκι μου», που ήταν η έναρξη του θρυλικού μεγάλου δίσκου «Τσιτσάνης», με το εξώφυλλο με τα κλειδιά, άλλαξαν τα πάντα. «Τι υπέροχο πράγμα είναι αυτό που ακούγεται;» σκέφτηκα. Σίγουρα θα το είχα ξανακούσει, αλλά η στιγμή ήταν καθοριστική. Η συνέχεια επεφύλασσε αλλεπάλληλες ηχητικές εκπλήξεις. «Γιατί με ξύπνησες πρωί», «Αντιλαλούνε τα βουνά», «Αραμπάς περνά» και άλλες, με πιο «δυνατές» αυτές με τη φωνή του Μπιθικώτση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, πολύ σύντομα, ν’ αρχίσω να ανατρέχω και να αναζητώ μετά μανίας όλα αυτά, που μέχρι τότε δεν άκουγα με ιδιαίτερη ευχαρίστηση.
Κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’50, με την καθιέρωση του δίσκου 45 στροφών και τον παροπλισμό της 78άρας πλάκας, οι μεγάλοι λαϊκοί συνθέτες και τραγουδιστές της Columbia συνεργάστηκαν ηχογραφώντας μια σειρά από τραγούδια, τα οποία είχαν πρωτοεκδοθεί κυρίως στις δεκαετίες του ’40 και του ’50, αλλά και κάποια προπολεμικά του ’30. Πολλά απ’ αυτά τα ηχογραφούσαν ολόκληρα. Κάποια άλλα μισά, μία ή δύο στροφές με τη μορφή ποτ-πουρί. Τα τραγούδια κυκλοφορούσαν σε δίσκους 45 στροφών, αλλά μεγαλύτερης διάρκειας για κάθε πλευρά, που διαρκούσε μέχρι και επτά λεπτά. Ήταν τα περίφημα «extended play». Το ίδιο συνέβη αργότερα, όπως ήταν φυσικό και στην «αντίπαλη» εταιρεία Odeon - Parlophone, με προεξάρχοντα τον Γιώργο Μητσάκη και ερμηνευτές τους Βαγγέλη Περπινιάδη, Σπύρο Ζαγοραίο, Πέτρο Αναγνωστάκη, Λίτσα Διαμάντη και άλλους. Αλλά και στη Philips, τόσο με τον Γιώργο Μητσάκη (ο σπουδαίος λαϊκός συνθέτης ήταν παρών με επανεκτελέσεις και στις τρεις εταιρείες), όσο και με τους Γιώργο Ζαμπέτα και Στράτο Παγιουμτζή.
Επανεκτελέσεις με μορφή ποτ-πουρί έκαναν και αρκετοί συνθέτες και τραγουδιστές του «ελαφρού» ρεπερτορίου και στις δύο μεγάλες εταιρείες, όπως ο Νίκος Γούναρης, ο Τώνης Μαρούδας ή ο Φώτης Πολυμέρης, ενώ δεν έλειψαν και τα δημοτικά τραγούδια με τη Γιώτα Λύδια και τη Μαρινέλλα ή τη Γεωργία Κορώνη στα σεγόντα, συχνά με ενορχήστρωση του Άκη Σμυρναίου. Με αυτή τη λογική επιχειρήθηκαν και τα πρώτα μίνι πορτρέτα συνθετών και στιχουργών. Μια πλήρης καταγραφή θα χρειαζόταν αρκετές σελίδες, οπότε θα περιοριστούμε στις επανεκτελέσεις των λαϊκών τραγουδιών με μορφή ποτ-πουρί που πραγματοποιήθηκαν για την εταιρεία Columbia και κυκλοφόρησαν σε «extended play» 45άρια, πάντα με τις πράσινες ετικέτες, άλλοτε με το σήμα His Master’s Voice και άλλοτε της Columbia.
Πριν προχωρήσουμε όμως στις συγκεκριμένες ηχογραφήσεις, αξίζει να διαβάσουμε τα όσα έγραψε ειδικά για το συγκεκριμένο άρθρο, ο σπουδαίος ερευνητής του λαϊκού τραγουδιού Βαγγέλης Αρναουτάκης σχετικά με την ιστορία των δίσκων 45 στροφών:
«Ο μικρός δίσκος των 45 στροφών έκανε την εμφάνιση του το 1955. Μια εποχή στην οποία η τεχνολογία γύρω από τον δίσκο και τον ήχο του στην Ελλάδα περνούσε σε ένα καινούριο στάδιο. Οι ηχογραφήσεις δεν γίνονταν πια στο κερί, αλλά στην λεγόμενη κορδέλα, στην ταινία, που έδινε τη δυνατότητα ο ήχος να αποτυπώνεται, πλέον, στα μικρά δισκάκια των 45 στροφών διαυγέστερος. Η τεχνολογία της ταινίας και του μικρού δίσκου ήρθαν μαζί. Οι πρώτοι μικροί δίσκοι φιλοξένησαν, επιλεκτικά, τραγούδια τα οποία ταυτόχρονα και πρωτίστως κυκλοφορούσαν στο γραμμόφωνο, το οποίο πέρασε στην ιστορία με την οριστική κατάργηση του δίσκου των 78 στροφών, το 1960. Αυτοί οι πρώτοι μικροί πειραματικοί δίσκοι, που προετοίμαζαν τη μετάβαση στις 33 στροφές και τα long play βινύλια, εκτός από την καθαρότητα του ήχου, είχαν μια ακόμη ιδιαιτερότητα: στην κάθε μία από τις δύο πλευρές τους είχαν δύο τραγούδια, αντί του ενός όπου είχε ο δίσκος μέχρι τότε. Η νέα τεχνολογία έδινε πλέον τη δυνατότητα της μεγαλύτερης διάρκειας ανά πλευρά δίσκου, απ’ ότι μέχρι τότε που υπήρχε η χρονική δέσμευση των τρεισήμισι περίπου λεπτών. Ως εκ τούτου, οι νέοι μικροί δίσκοι ονομάστηκαν extended play. Αυτή τη νέα δυνατότητα της μεγαλύτερης διάρκειας (7 λεπτών) της κάθε πλευράς του δίσκου σε πρώτη φάση, λοιπόν, την εκμεταλλεύτηκαν βάζοντας δύο τραγούδια. Η αντίληψη για τη διάρκεια του τραγουδιού είχε παγιωθεί από το βάρος δεκαετιών στο τρίλεπτο τρίπτυχο εισαγωγή, κουπλέ, ρεφραίν. Πρώτος ο Τσιτσάνης με την περίφημη συναυλία - ηχογράφηση του το 1954 στην αίθουσα Παρνασσός έπαιξε με αυτές της ισορροπίες ηχογραφώντας το “Μινόρε” διάρκειας 5 λεπτών και υπό μορφή ποτ - πουρί κάποια από τα τραγούδια του με τη Μ. Νίνου. Αυτή είναι και η πρώτη ηχογράφηση λαϊκών τραγουδιών υπό αυτή την αποσπασματική μορφή, η οποία, όμως, προέκυψε από τη δομή του προγράμματος που παρουσίασε τότε ο Τσιτσάνης. Δεν έγινε, δηλαδή, τόσο με άξονα τη δισκογραφία. Ήταν μια ζωντανή παρουσίαση στον Παρνασσό όπου για πρώτη φορά έμπαιναν μπουζούκια, σε μια αίθουσα που φιλοξενούσε εκθέσεις γλυπτικής και ζωγραφικής, διαλέξεις, ρεσιτάλ κλασικού τραγουδιού και μουσικής κ.λ.π. Η ηχογράφησή της (για την οποία υπεύθυνος ήταν ο Αλέκος Πατσιφάς) τυπώθηκε σε δισκάκια extended play στην Ολλανδία και κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα με την ετικέτα της Philips σε μια εποχή όπου ο μικρός δίσκος δεν είχε κάνει ακόμη την εμφάνισή του παρά μόνο ως εισαγόμενο είδος».
Ο «χορός» των ηχογραφήσεων ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 1960 με τον Μανώλη Χιώτη να ηχογραφεί δώδεκα παλαιότερα τραγούδια του, με ερμηνευτές τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Μαίρη Λίντα και τον Στράτο Διονυσίου στα πρώτα του βήματα. Ο ίδιος ο Χιώτης, εκτός από τα καταλυτικά σόλο του ανάμεσα στα τραγούδια, συνέδραμε ουσιαστικά και στα σεγόντα. Τα τέσσερα ποτ-πουρί κυκλοφόρησαν σε δυο δισκάκια Columbia (SEGG-2581 & 2582).
Δίσκος 1ος
Α) 1) Ηλιοβασιλέματα (Στράτος Διονυσίου – Μανώλης Χιώτης)
2) Πασατέμπος (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Μανώλης Χιώτης)
3) Σβήσε τη φλόγα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Στράτος Διονυσίου)
Β) 1)Απότομα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Μανώλης Χιώτης)
2) Φτωχοκάλυβο (Μαίρη Λίντα)
3) Γεια σου Γιάννη (Μαίρη Λίντα – Μανώλης Χιώτης)
Δίσκος 2ος
Α) 1) Μη μου ζαλίζεις το μυαλό (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Μανώλης Χιώτης)
2) Τρελοκόριτσο (Στράτος Διονυσίου - Μαίρη Λίντα)
3) Πεταλάκια (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Β) 1) Αφού μου λες πως είσαι φίλος μου καλός (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Μανώλης Χιώτης)
2) Αφού το θες (Στράτος Διονυσίου - Μανώλης Χιώτης)
3) Εσύ είσαι η αιτία (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Αυτά τα δυο δισκάκια, μαζί με το τρίτο που κυκλοφόρησε το 1961, αποτέλεσαν το υλικό του μεγάλου δίσκου «Μανώλης Χιώτης» που κυκλοφόρησε το 1969, με εξώφυλλο τη φλοκάτη και τον σταυρό. (Η φλοκάτη αποτέλεσε το μόνιμο φόντο μιας σειράς μεγάλων δίσκων οι οποίοι κυκλοφόρησαν εκείνη την εποχή).
Σχεδόν την ίδια εποχή κυκλοφόρησε η πρώτη επιλογή με έντεκα τραγούδια του Γιώργου Μητσάκη, με ακουστικό ήχο στα μπουζούκια αυτή τη φορά, σε αντίθεση με τα τραγούδια του Χιώτη που ηχογραφήθηκαν με τον χαρακτηριστικό ηλεκτρικό ήχο του μπουζουκιού. Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δίσκο His master’s voice (7EGG-2563) και το 1968 μπήκαν στον μεγάλο δίσκο «Μητσάκης», με το εξώφυλλο με την καρέκλα και με φόντο τη γαλάζια φλοκάτη.
Α) 1) Το κομπολογάκι (Πόλυ Πάνου - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
2) Ψιλή βροχούλα έπιασε (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Γιώτα Λύδια - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης - Αντώνης Κλειδωνιάρης - Νίκος Γιουλάκης)
3) Ο ναύτης (Γ. Λύδια - Αντ. Κλειδωνιάρης - Γ. Μητσάκης)
4) Δεν είμαι εγώ ο Γιώργος σου (Νίκος Γιουλάκης - Γιώργος Μητσάκης - Πόλυ Πάνου - Γιώτα Λύδια - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
5) Το καπηλειό (Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης)
6) Στα μπουζούκια να με πας (Γιώτα Λύδια - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
Β) 1) Η Φρόσω (Γιώτα Λύδια – Αντώνης Κλειδωνιάρης)
2) Το φουρό (Πόλυ Πάνου - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
3) Νίτσα Ελενίτσα (Νίκος Γιουλάκης - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης)
4) Τα παλαμάκια (Γιώτα Λύδια - Πόλυ Πάνου - Γιώργος Μητσάκης)
5) Η κατσιβέλα (Πόλυ Πάνου)
Εκτός από τα δικά του, ο Μανώλης Χιώτης συμμετείχε παίζοντας μπουζούκι και στην πρώτη ηχογράφηση που έκανε ο Βασίλης Τσιτσάνης στην Columbia στις 7 Δεκεμβρίου 1960, γι’ αυτή τη σειρά δίσκων. Εδώ ο Τσιτσάνης έπαιξε μπαγλαμά και παρουσίασε τα τραγούδια του παιγμένα χωριστά, με κενό περίπου δυο δευτερολέπτων μεταξύ τους και όχι όπως του Χιώτη και του Μητσάκη που ηχογραφήθηκαν ενωμένα. Τραγούδησαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέυ, ο Αντώνης Ρεπάνης, η Καίτη Θύμη, ο Μανώλης Χιώτης και ο ίδιος ο Τσιτσάνης.
Το δισκάκι κυκλοφόρησε με την ετικέτα της His master’s voice, κωδικό 7EGG-2566 και δυο εξώφυλλα, ένα άσπρο κι ένα κόκκινο. Το άσπρο και ιδιαίτερα σπάνιο είναι, κατά πάσα πιθανότητα και το πρώτο εξώφυλλο με το πρόσωπο του Τσιτσάνη.
Α) 1) Θα πάω στην Αραπιά (Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Νύχτες μαγικές (Αντώνης Ρεπάνης – Βασίλης Τσιτσάνης - Καίτη Γκρέυ)
3) Μπαξέ Τσιφλίκι (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Αθηναίισσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βασίλης Τσιτσάνης)
Β) 1) Χωρίσαμε ένα δειλινό (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Θύμη)
2) Απόψε κάνεις μπαμ (Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Ντερμπεντέρισσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Σε τούτο το παλιόσπιτο (Καίτη Γκρέυ - Μανώλης Χιώτης)
Τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν το 1968 στον θρυλικό δίσκο «Τσιτσάνης», με το εξώφυλλο με τα κλειδιά και την άσπρη φλοκάτη, αλλά και σε δεκάδες άλλες συλλογές στη συνέχεια.
Στις 16 Φεβρουαρίου 1961 ηχογραφήθηκαν τα δυο πρώτα ποτ – πουρί του Γιάννη Παπαϊωάννου, με ακουστικό ήχο στα μπουζούκια. Ο Παπαϊωάννου δεν δίστασε να διασκευάσει και δύο τραγούδια άλλων συνθετών, τον «Μπουφετζή», του Γιώργου Μπάτη, και την «Αλεξανδριανή φελάχα» του Δημήτρη Σέμση και της Ρόζας Εσκενάζυ. Είναι από τις λίγες φορές που στις δύο πλευρές ενός δίσκου extended play αυτής της σειράς (His master’s voice 7EGG-2574), ακούγονται τραγούδια γραμμένα σε πέντε διαφορετικούς ρυθμούς.
Α) 1) Φαληριώτισσα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Αντώνης Ρεπάνης)
2) Μοδιστρούλα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Θύμη)
3) Βαγγελίτσα (Γιώτα Λύδια - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
4) Ζέππος (Γιώτα Λύδια)
Β) 1) Καψούρης (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Καίτη Θύμη)
2) Βαδίζω και παραμιλώ (Αντώνης Ρεπάνης – Καίτη Θύμη – Λίτσα Ζήκα)
3) Ο μπουφετζής (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Θύμη – Λίτσα Ζήκα)
4) Αλεξανδριανή φελάχα (Γιώτα Λύδια - Αντώνης Κλειδωνιάρης)
5) Ταξίμ (σόλο Γιάννη Παπαϊωάννου)
Τα δυο ποτ – πουρί συμπεριλήφθηκαν το 1970 στο lp «Παπαϊωάννου, Μπαγιαντέρας, Χατζηχρήστος, Καπλάνης», με τη φλοκάτη και τη στάμνα.
Στις 24 Μαΐου 1961 ο Γιώργος Μητσάκης ηχογράφησε μια δεύτερη επιλογή τραγουδιών του, χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά ηλεκτρικό μπουζούκι, με ζεϊμπέκικα στην πρώτη πλευρά και χασάπικα στη δεύτερη, που κυκλοφόρησαν σε δίσκο His master’s voice (7EGG-2575).
Α) 1) Όσο βαριά είν’ τα σίδερα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
2) Θλιμμένο δειλινό (Καίτη Γκρέυ)
3) Πέφτουν τα φύλλα απ’ τα κλαριά (Νίκος Γιουλάκης)
4) Δυο κορμάκια ενωμένα (Γιώτα Λύδια)
5) Κάτω απ’ το σβηστό φανάρι (Αντώνης Ρεπάνης)
6) Οι καλοί πεθαίνουν νέοι (Πόλυ Πάνου)
Β) 1) Υπόφερα εγώ για σένα τόσο (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
2) Θα σου φύγω με καιρό (Πόλυ Πάνου - Αντώνης Ρεπάνης)
3) Είναι κρίμα (Νίκος Γιουλάκης - Γιώργος Μητσάκης)
4) Η αιτία θα ’σαι εσύ (Γιώτα Λύδια - Αντώνης Ρεπάνης)
5) Το παιδί του δρόμου (Αντώνης Ρεπάνης - Πόλυ Πάνου)
6) Να ’χεις χάρη που σε αγαπώ (Καίτη Γκρέυ)
Αυτές οι δυο επιλογές ενσωματώθηκαν πολύ αργότερα, το 1987, στον δίσκο «Γιώργος Μητσάκης - Οι μεγαλύτερες επιτυχίες» της σειράς «Μουσικός θησαυρός της Columbia».
Ήταν και πάλι η σειρά του Μανώλη Χιώτη, ο οποίος στο ίδιο ηχητικό μοτίβο με τους δυο πρώτους δίσκους, στις 6 Ιουνίου 1961 ηχογράφησε έξι ακόμα τραγούδια του, παρουσιάζοντας αυτή τη φορά σαν σολίστ την μόνιμη παρτενέρ του στο πάλκο, στη δισκογραφία και στη ζωή, τη Μαίρη Λίντα.
Α) 1) Έφυγες (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
2) Θεσσαλονίκη μου (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
3) Παρτίδες (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Β) 1) Το πλουσιόπαιδο (Μαίρη Λίντα)
2) Απόψε φίλα με (Μαίρη Λίντα)
3) Εσύ δεν είσαι άνθρωπος (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δισκάκι Columbia (SEGG-2596) και το 1969 μπήκαν, όπως προανέφερα, στο μεγάλο δίσκο «Μανώλης Χιώτης».
Στις 11 Αυγούστου 1961 ο μπάρμπα Γιάννης ο Παπαϊωάννου ηχογράφησε μια δεύτερη επιλογή, με ακουστικά μπουζούκια κι αυτή τη φορά, έχοντας στην ομάδα των τραγουδιστών την Καίτη Γκρέυ, τη Γιώτα Λύδια, την Πόλυ Πάνου, τον Αντώνη Ρεπάνη, τον Στράτο Διονυσίου και τον Χρηστάκη. Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δισκάκι His master’s voice (7EGG-2576). Μπουζούκια έπαιξαν ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Γιάννης Καραμπεσίνης και ο Χάρης Λεμονόπουλος, κιθάρα ο Γιάννης Δέδες, ακορντεόν ο Γιώργος Κοινούσης, μπαγλαμά ο Πάνος Πετσάς και μπάσο ο Σπύρος Αναγνώστου.
Α) 1) Η νοσοκόμα (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
2) Εσύ θα μετανιώσεις (Στράτος Διονυσίου - Αντώνης Ρεπάνης)
3) Πριν το χάραμα (Στράτος Διονυσίου - Αντώνης Ρεπάνης)
4) Παπούτσια τυρολέζικα (Αντώνης Ρεπάνης - Στράτος Διονυσίου)
5) Αλέγκρο σόλο (σόλο μπουζούκι Γιάννη Παπαϊωάννου)
Β) 1) Άνοιξε - άνοιξε (Kαίτη Γκρέυ - Χρηστάκης)
2) Ο Περικλής (Αντώνης Ρεπάνης - Στράτος Διονυσίου)
3) Είμαστε φίλοι (Στράτος Διονυσίου - Αντώνης Ρεπάνης)
4) Σου ’χα χαρίσει την καρδιά (Γιώτα Λύδια - Χρηστάκης)
5) Απ’ της Ζέας το λιμάνι (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
Η πρώτη πλευρά αποτέλεσε το τρίτο ποτ-πουρί του μεγάλου δίσκου «Παπαϊωάννου –Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», ενώ η δεύτερη εντάχθηκε το 1987 στη συλλογή «Πριν το χάραμα» της σειράς «Μουσικός θησαυρός της Columbia».
Ακούγοντας αυτές τις ηχογραφήσεις, διαπιστώνουμε πως συμμετέχουν όλα τα μεγάλα «αστέρια» της Columbia, πλην ενός. Του Στέλιου Καζαντζίδη, ο οποίος και σ’ αυτή την περίπτωση προτίμησε τον δικό του μοναχικό δρόμο και στις 15 Σεπτεμβρίου 1961 ηχογράφησε οκτώ τραγούδια του, συνοδευόμενος από τη Μαρινέλλα και την ορχήστρα του Μανώλη Χιώτη. Τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν χωριστά, αλλά χωρίς κενά, όπως στην περίπτωση του Τσιτσάνη και κυκλοφόρησαν με την ετικέτα της His master’s voice (7EGG-2577).
Α) 1) Φεύγω με πίκρα στα ξένα
2) Αυτή η νύχτα μένει
3) Απόκληρος της κοινωνίας
4) Μαντουμπάλα
Β) 1) Τώρα που φεύγω απ’ τη ζωή
2) Είσαι η ζωή μου
3) Ας είχα την υγειά μου
4) Σήκω χόρεψε κουκλί μου
Σε αντίθεση με τις πρώτες εκτελέσεις, ο Καζαντζίδης «δοκίμασε» τα τραγούδια του με ηλεκτρικό μπουζούκι. Το 45άρι αυτό, που παρέμεινε για πολλά χρόνια δυσεύρετο, κυκλοφόρησε το 2000 σε cd single.
Ήταν και πάλι η σειρά του Βασίλη Τσιτσάνη να μπει στο studio στις 5 Δεκεμβρίου 1961 και να ηχογραφήσει τέσσερα ζεϊμπέκικα και τέσσερα χασάπικα, με τους Κώστα Παπαδόπουλο και Λάκη Καρνέζη στα ακουστικά μπουζούκια. Οι ενορχηστρώσεις, οι διφωνίες και τριφωνίες είναι, για μία ακόμη φορά, υποδειγματικές.
Α) 1) Αντιλαλούνε τα βουνά (Πόλυ Πάνου - Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Πέφτουν της βροχής οι στάλες (Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Κάνε λιγάκι υπομονή (Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Γιατί με ξύπνησες πρωί (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
Β) 1) Το σκαλοπάτι (Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Όμορφη Θεσσαλονίκη (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Δεν με στεφανώνεσαι (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
4) Τρικαλινή τσαχπίνα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Πόλυ Πάνου - Βασίλης Τσιτσάνης)
Αυτά τα δυο ποτ – πουρί κυκλοφόρησαν σε δισκάκι His master’s voice (7EGG-2578), τα επτά από τα οκτώ τραγούδια βρήκαν θέση το 1968 στον δίσκο «Τσιτσάνης», ενώ η «Τρικαλινή τσαχπίνα» συμπεριλήφθηκε το 1986 στη συλλογή «Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγουδά Βασίλη Τσιτσάνη». Σε αντίθεση με αυτά του Σταύρου Τζουανάκου που ηχογραφήθηκαν στις 11 Ιανουαρίου 1962, κυκλοφόρησαν σε δίσκο Columbia (SEGG-2601) και μέχρι σήμερα παραμένουν ανέκδοτα σε άλλο ηχητικό φορέα. Οκτώ συνθέσεις του, που αποδεικνύουν πως ο Τζουανάκος εκτός από σπουδαίος λαϊκός τραγουδιστής υπήρξε και σημαντικότατος συνθέτης. Και εδώ τα μπουζούκια είναι ακουστικά.
Α) 1) Σταλαγματιά σταλαγματιά (Πόλυ Πάνου)
2) Ένας διαβάτης (Στράτος Διονυσίου)
3) Τι να σου κάνω αφού δεν σ’ αγαπώ (Γιώτα Λύδια)
4) Λίγα ψίχουλα αγάπης (Σταύρος Τζουανάκος)
Β) 1) Μα είναι και Θεός (Σταύρος Τζουανάκος)
2) Κρίμα τέτοιο παλληκάρι (Πάνος Γαβαλάς)
3) Του χωρισμού η μαχαιριά (Πόλυ Πάνου)
4) Όπου άνθρωπος κακία (Σταύρος Τζουανάκος)
Στις 8 Φεβρουαρίου της ίδιας χρονιάς ο Δημήτρης Γκόγκος (Μπαγιαντέρας) και ο Γιώργος Λαύκας ηχογράφησαν από τέσσερις επιτυχίες τους και μοιράστηκαν από μια πλευρά ενός μικρού δίσκου που κυκλοφόρησε από την Columbia (SEGG-2602). Τη διεύθυνση ορχήστρας με τα ακουστικά μπουζούκια στα τραγούδια του Μπαγιαντέρα ανέλαβε ο Θόδωρος Δερβενιώτης.
Α) Δημήτρης Γκόγκος / Μπαγιαντέρας
1) Σαν μαγεμένο το μυαλό μου (Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη)
2) Η νυχτερίδα (Καίτη Γκρέυ)
3) Ζούσα μοναχός (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βούλα Γκίκα)
4) Αποβραδύς ξεκίνησα (Στράτος Διονυσίου)
Β) Γιώργος Λαύκας
1) Σκαλοπάτι σκαλοπάτι (Πόλυ Πάνου)
2) Σκαλί σκαλί κατέβηκα (Πάνος Γαβαλάς)
3) Μεσάνυχτα βαθειά (Αντώνης Ρεπάνης - Γιώργος Λαύκας)
4) Το μοναστήρι να ’ν’ καλά (Γιώτα Λύδια)
Τα τραγούδια του Μπαγιαντέρα μπήκαν το 1970 στον δίσκο «Παπαϊωάννου – Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», ενώ αυτά του Λαύκα συμπεριλήφθηκαν το 1987, με διαφορετική σειρά από την πρώτη κυκλοφορία τους, στον δίσκο «Γιώργος Λαύκας - Οι μεγαλύτερες επιτυχίες», του «Μουσικού θησαυρού της Columbia».
Σε ρόλο συνθέτη αλλά και τραγουδιστή, στις 11 Απριλίου του 1962 ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ηχογράφησε οκτώ τραγούδια, έξι από τα οποία ήταν δικές του συνθέσεις. Ο ίδιος τραγούδησε τον «Ζητιάνο της αγάπης» του Βασίλη Τσιτσάνη και το «Ήθελα να ’μουνα πασάς», του Στέλιου Χρυσίνη, αλλά και την πρώτη του σύνθεση «Το καντήλι τρεμοσβήνει», σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη, που είχαν πρωτοπεί το 1949 η Σούλα Καλφοπούλου με τον Μάρκο Βαμβακάρη. Aξίζει να σημειωθεί, πως η Πόλυ Πάνου ξανατραγούδησε το «Πήρα τη στράτα την κακιά», με το οποίο είχε ξεκινήσει τη δική της τραγουδιστική καριέρα το 1953. Μπουζούκια έπαιξαν οι πανταχού παρόντες Κώστας Παπαδόπουλος και Λάκης Καρνέζης. Τα τραγούδια «Πήρα τη στράτα την κακιά» και «Αφού δεν ήσουν ικανή» συμπεριλήφθηκαν το 1984 στη συλλογή «36 χρόνια Μπιθικώτσης», ενώ το 2000 το δισκάκι (HMV 7EGG-2580) επανακυκλοφόρησε αυτούσιο σε cd single.
Α) 1) Τύραννε τι θα κερδίσεις (Πόλυ Πάνου - Βούλα Γκίκα)
2) Το καντήλι τρεμοσβήνει (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα)
3) Αυτή θα ζήσει μ’ άλλονε (Στράτος Διονυσίου)
4) Ο ζητιάνος (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
Β) 1) Χαράματα θα φύγω (Καίτη Γκρέυ)
2) Αφού δεν ήσουν ικανή (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
3) Πήρα τη στράτα την κακιά (Πόλυ Πάνου - Βούλα Γκίκα)
4) Ήθελα να ’μουνα πασάς (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα)
Δυστυχώς, στις 18 Αυγούστου 1962 δεν ζούσε ο Απόστολος Χατζηχρήστος, για να ακούσει τα δικά του τραγούδια να ηχογραφούνται με επιμέλεια της ορχήστρας από τον Θόδωρο Δερβενιώτη. Ο Χατζηχρήστος έφυγε από τη ζωή στις 5 Ιουνίου 1959, σε ηλικία 58 ετών.
Α) 1) Καρδιά παραπονιάρα (Πάνος Γαβαλάς)
2) Καημό μεγάλο απόχτησα (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
3) Καταραμένη φτώχεια (Αντώνης Ρεπάνης - Χρηστάκης)
4) Ψεύτη ντουνιά (Πάνος Γαβαλάς)
Β) 1) Μάνα μου γιατί να με γεννήσεις (Πόλυ Πάνου - Χρηστάκης)
2) Η άμαξα μες στη βροχή (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα)
3) Καροτσέρη τράβα (Δούκισσα)
4) Πάμε στο Φάληρο (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Χρηστάκης - Βούλα Γκίκα)
Το δισκάκι κυκλοφόρησε με την ετικέτα της His master’s voice (7EGG-2582), η δεύτερη πλευρά εντάχθηκε το 1970 στον δίσκο «Παπαϊωάννου -Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», ενώ η πρώτη, με εξαίρεση το «Καταραμένη φτώχεια», που μπήκε το 2001 στη συλλογή «Αντώνης Ρεπάνης-Τραγούδια από τις 45 στροφές Νο3», παραμένει μέχρι σήμερα ανέκδοτη σε μεγάλο δίσκο ή cd. Στο συγκεκριμένο τραγούδι δεύτερη φωνή, σύμφωνα με την αρχική έκδοση του μικρού δίσκου, κάνει ο Χρηστάκης. Σύμφωνα με το cd η Βούλα Γκίκα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε αρκετές φορές στην παρούσα καταγραφή. Στα εξώφυλλα και τις ετικέτες των μικρών δίσκων αναγράφονται όλοι οι συμμετέχοντες τραγουδιστές μαζί, μετά τους τίτλους των τραγουδιών. Συχνά δεν σημειώνεται ποιοι κάνουν τα σεγόντα σε κάθε τραγούδι. Το κακό είναι πως στις επανεκδόσεις που ακολούθησαν, όπως στον δίσκο «Παπαϊωάννου – Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης», τα στοιχεία μεταφέρθηκαν όπως ακριβώς ήταν στις αρχικές εκδόσεις, με αποτέλεσμα κάποιες πληροφορίες να παραμένουν ασαφείς. Έτσι, όσες δεύτερες φωνές είναι αναγνωρίσιμες και δεν γράφτηκαν στα εξώφυλλα, σημειώθηκαν εδώ από τον γράφοντα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις χρονολογίες έκδοσης των δίσκων, που δεν αναγράφονται στα εξώφυλλα.
Στις 27 Νοεμβρίου του 1962 ο Βασίλης Τσιτσάνης πραγματοποίησε την τρίτη του ηχογράφηση για τα extended play, στην ίδια μορφή με τον δεύτερο δίσκο, μια πλευρά με ζεϊμπέκικα και μια με χασάπικα και πάλι με τα μπουζούκια του Παπαδόπουλου και του Καρνέζη να παίζουν ακουστικά. O Tσιτσάνης απαρνείται κι εδώ το ποτ-πουρί και παίζει τα τραγούδια του ξεχωριστά.
Α) 1) Πάλιωσε το σακάκι μου (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βούλα Γκίκα)
2) Τρελέ τσιγγάνε (Καίτη Γκρέυ)
3) Γύρνα μόνος (Πάνος Γαβαλάς - Βούλα Γκίκα)
4) Στην Καλαμπάκα μια βραδιά (Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
Β) 1) Σερσέ λα φαμ (Γρηγόρης Μπιθικώτσης – Βούλα Γκίκα - Βασίλης Τσιτσάνης)
2) Αραμπάς περνά (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Καίτη Γκρέυ - Βασίλης Τσιτσάνης)
3) Η Μαρίτσα στο χαρέμι (Πάνος Γαβαλάς - Βούλα Γκίκα)
4) Οι λεβέντες (Πάνος Γαβαλάς – Βούλα Γκίκα)
Το δισκάκι κυκλοφόρησε από την His master’s voice (7EGG-2585). Το 1968, πέντε από τα οκτώ τραγούδια συμπλήρωσαν την εικοσάδα του δίσκου «Τσιτσάνης», ενώ ο «Τρελός τσιγγάνος», παρέα με τη «Μαρίτσα στο χαρέμι» και τους «Λεβέντες» περίμεναν υπομονετικά μέχρι το 1994. Τότε συμπεριλήφθηκαν στον έβδομο δίσκο της σειράς «Δισκογραφία Τσιτσάνη», που κυκλοφόρησε από τη Minos – Emi με την επιμέλεια του Βασίλη Χριστιανού.
Την επιτυχία των συνθετών και των τραγουδιστών φαίνεται πως «ζήλεψε» κι ένας λαϊκός στιχουργός ο Χρήστος Κολοκοτρώνης. Έτσι, στις αρχές του 1963 κυκλοφόρησαν δυο ποτ - πουρί με 14 επιτυχίες του, σε μουσική Στέλιου Χρυσίνη, Βασίλη Τσιτσάνη, Γεράσιμου Κλουβάτου, Βασίλη Καραπατάκη, Γιάννη Τατασόπουλου, ενώ τη μερίδα του λέοντος κατείχε ο Μανώλης Χιώτης. Ίσως, ήταν η πρώτη φορά που σ’ έναν δίσκο δέσποζε το όνομα του στιχουργού. Ο ήχος του μπουζουκιού εδώ είναι ηλεκτρικός. Και αυτό το δισκάκι (HMV 7EGG-2586) κυκλοφόρησε αυτούσιο σε cd single το 2000.
Α) 1) Τέτοια κούκλα και τσαχπίνα (Μανώλης Αγγελόπουλος)
2) Αριστοκράτισσα (Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη)
3) Αχ, τσιγγάνα μου (Πόλυ Πάνου - Μαίρη Λίντα)
4) Έξω απ’ άδικο (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Μανώλης Χιώτης)
5) Τι όμορφη που είσαι όταν κλαις (Aντώνης Ρεπάνης)
6) Μελαχρινή τσιγγάνα μου (Μαίρη Λίντα - Μανώλης Χιώτης)
7) Αν θες να δεις ποιος είμαι εγώ (Στράτος Διονυσίου)
Β) 1) Ας είναι καλά τ’ αγόρι μου (Γιώτα Λύδια - Μανώλης Χιώτης)
2) Είμαι γνήσια τσιγγάνα (Στράτος Διονυσίου - Γιώτα Λύδια)
3) Θεσσαλονίκη μου μεγάλη φτωχομάνα (Πάνος Γαβαλάς)
4) Η τελευταία νύχτα (Απόψε φίλα με) (Μαίρη Λίντα)
5) Πω πω κάτι μάτια (Μανώλης Αγγελόπουλος)
6) Σήκω χόρεψέ το (Πόλυ Πάνου)
7) Βόλτα στην Ελλάδα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Mανώλης Xιώτης)
Τελευταίος στη σειρά ήταν ο Κώστας Καπλάνης, ο οποίος το 1965 ηχογράφησε οκτώ τραγούδια του, χρησιμοποιώντας εκτός από τους γνωστούς τραγουδιστές και τη Μαρία Δαφεράνου, μια ερμηνεύτρια με χροιά φωνής αρκετά κοντά στη Βίκυ Μοσχολιού εκείνης της εποχής, αλλά χωρίς ανάλογη συνέχεια. Σε όλα τα τραγούδια, εκτός από την «Ψιλή βροχή», ο Καπλάνης προτίμησε το ηλεκτρικό μπουζούκι.
Α) 1) Ένας αλήτης πέθανε (Γρηγόρης Μπιθικώτσης)
2) Μας ζηλεύουνε (Γιώτα Λύδια - Άννα Χρυσάφη)
3) Ψιλή βροχή (Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη)
4) Φέρε μας κάπελα κρασί (Απόστολος Νικολαΐδης - Άννα Χρυσάφη)
Β) 1) Ο μπατίρης (Στράτος Διονυσίου - Βούλα Γκίκα)
2) Το πικρό ποτήρι (Μαρία Δαφεράνου)
3) Για ένα χαμόγελο (Στράτος Διονυσίου - Άννα Χρυσάφη)
4) Δεν σε νοιάζει (Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Βούλα Γκίκα)
Η πρώτη πλευρά από το «Παλιό ημερολόγιο του Καπλάνη», που κυκλοφόρησε από την Columbia (SEGG-2618), ολοκλήρωσε τη συλλογή «Παπαϊωάννου – Μπαγιαντέρας – Χατζηχρήστος – Καπλάνης». Η δεύτερη πλευρά παραμένει ανέκδοτη σε δίσκο βινυλίου ή cd, εκτός από το «Για ένα χαμόγελο» που μπήκε το 2000 στη συλλογή «Στράτος Διονυσίου - Ανέκδοτα Τραγούδια Από Τις 45 Στροφές Νο4» και το «Δεν σε νοιάζει» που εντάχθηκε στο τέταρτο cd της ίδιας σειράς τραγουδιών με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Ίσως θα πρέπει, για την ιστορία και μόνο, να αναφέρουμε πως κάποιες από τις ηχογραφήσεις αυτές συμπεριλήφθηκαν το 1994 σε μια συλλογή με τίτλο «Καίτη Γκρέυ- Πόλυ Πάνου-Μαίρη Λίντα / Οι κυρίες τραγουδούν». Εκεί, άγνωστο γιατί, δημιουργήθηκαν νέα ποτ-πουρί, έγινε μια νέα μίξη τραγουδιών δηλαδή, από διαφορετικές χρονολογίες και ηχογραφήσεις, με ανεκδιήγητες ενώσεις τραγουδιών από τα πρώτα ποτ-πουρί της δεκαετίας του ’60 με κάποια από το δίσκο «Η Γκρέυ στις επιτυχίες του Καζαντζίδη» του 1972.
Ακούγοντας και ξανακούγοντας τα «extended» της δεκαετίας του ’60, παρατηρούμε πως οι περισσότεροι συνθέτες παίζουν τα τραγούδια ενωμένα, σε μια ενότητα, κάτι που δεν κάνει ποτέ ο Τσιτσάνης. Συχνά οι τίτλοι των τραγουδιών στα εξώφυλλα είναι διαφορετικοί σε σχέση με την πρώτη εκτέλεση, έτσι ώστε να είναι πιο αναγνωρίσιμα από το αγοραστικό κοινό. Η «Μάγισσα της Αραπιάς» έγινε «Θα πάω στην Αραπιά», το «Χατζηκυριάκειο», που πρωτοκυκλοφόρησε ως «Θα κλέψω μια μελαχρινή», έγινε «Αποβραδύς ξεκίνησα» κλπ. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι πως σε κανένα δίσκο δεν αναγράφονται οι στιχουργοί των τραγουδιών ή, στην περίπτωση του Κολοκοτρώνη, οι συνθέτες.
Οι εξαιρετικές διφωνίες και τριφωνίες, ειδικά στην περίπτωση του Τσιτσάνη, μαγεύουν. Σε συνδυασμό με τις, σε σχέση με τις πρώτες εκτελέσεις, προχωρημένες και πλούσιες ενορχηστρώσεις και τον καθαρό ήχο των ηχογραφήσεων, περνούν πιο εύκολα στα αυτιά των νεότερων ακροατών, ενώ παράλληλα τις καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια του λαϊκού μας πολιτισμού. Κάποιες απ’ αυτές παραμένουν ακόμα ανέκδοτες σε δίσκο βινυλίου ή cd. Νομίζω πως η κυκλοφορία μιας έκδοσης με το σύνολο αυτών των ηχογραφήσεων θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Εδώ και πολλά χρόνια τα ποτ-πουρί έχουν γίνει μόδα, τόσο στα λαϊκά προγράμματα όσο και στις συναυλίες. Αναγκαίο κακό θα τα χαρακτήριζα, αφού η εκτέλεση ολόκληρων των τραγουδιών και μάλιστα όταν πρόκειται για δημιουργούς με τεράστιο ρεπερτόριο και εκατοντάδες επιτυχίες, θα χρειαζόταν παραπάνω από δυο - τρεις ξεχωριστές παραστάσεις. Στα νυχτερινά κέντρα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Εκεί το ποτ-πουρί και η συχνή εναλλαγή των τραγουδιών - συχνά ακούγεται μόνο ένα ρεφρέν - μάλλον ξεσηκώνει το κοινό. Οι τρεις ή και οι τέσσερις στροφές ενός τραγουδιού ίσως να μην είναι το καλύτερο μέσο για να δημιουργηθεί ευφορία στον θαμώνα ενός νυχτερινού κέντρου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται…
-Δημοσιεύθηκε το 2009 στο περιοδικό «Όασις», το 2012 στο Ogdoo.gr και το 2022 στον «Μετρονόμο». Σήμερα παρουσιάζεται εμπλουτισμένο με διορθώσεις και νέα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα, κυρίως, σχετικά με τις ακριβείς ημερομηνίες των ηχογραφήσεων και τους μουσικούς.
Πηγές:
-Πάνος Γεραμάνης «Γρηγόρης Μπιθικώτσης - Εγώ ο σερ» («Κοχλίας», 2002)
-Διονύσης Μανιάτης «Βασίλης Τσιτσάνης - Ο ατελείωτος» («Πιτσιλός», 1994)
