Ο συνθέτης Αλκης Παπαδόπουλος μιλά για το νέο του CD «Έξι Κινηματογραφικές Σκηνές» και την «υπόγεια», συχνά ακόμα και υποσυνείδητη σχέση της μουσικής του με τις κινηματογραφικές εικόνες.
Ο Αλκης Παπαδόπουλος είναι συνθέτης λόγιας μουσικής, διευθυντής του Εθνικού Ωδείου Χολαργού και ένας εκ των τριών συνιδρυτών της Irida Music. Από αυτήν κυκλοφόρησε το «Έξι Κινηματογραφικές Σκηνές» στο τέλος της περυσινής χρονιάς.
Κεντρικό από τα δύο έργα του «Έξι Κινηματογραφικές Σκηνές» (ή «Six Movie Scenes» για την διεθνή κυκλοφορία του) είναι το ομότιτλο. Ο Αλκης Παπαδόπουλος επέλεξε έξι από τις αγαπημένες του κινηματογραφικές ταινίες οι οποίες βέβαια διέθεταν πρωτότυπη μουσική επένδυση και έγραψε την δική του μουσική εκδοχή για αυτές, ισάριθμες πιανιστικές συνθέσεις πάνω στην αίσθηση που του άφησε η θέαση τους ή και μετασχηματίζοντας την. Το CD συμπληρώνεται από το «Τρεις Εμμονές Και Ένα Νανούρισμα». Αμφότερα τα ερμηνεύει εξαίρετα η σολίστ του πιάνου Μαρία Μοσχίδου.
Αρκετοί συνθέτες έχουν γράψει μουσική για βωβές ταινίες και ακόμα περισσότεροι για φανταστικές, ταινίες που υπήρχαν μόνο μέσα στο μυαλό τους. Εσύ υπό μιαν έννοια ακολούθησες την ακριβώς αντίστροφη διαδικασία, γράφοντας μουσική για ταινίες οι οποίες υπάρχουν εδώ και δεκαετίες είναι σαν να θέλεις να αλλάξεις όχι μόνο την πρόσληψη τους αλλά και το τι είναι. Είναι μήπως ο τρόπος σου για να πεις ότι τελικά κάθε άνθρωπος παίρνει από ένα δημιούργημα αυτό που θέλει και όχι απαραίτητα μόνον ή και καθόλου ό,τι είχε πρόθεση ο δημιουργός του να δώσει;
Θα ξεκινήσω από το τελευταίο. Δεν είναι σίγουρο ότι οι δημιουργοί των ταινιών έχουν προθέσεις. Οι καλλιτέχνες έχουν όραμα. Ένα έργο τέχνης είναι μία αυθύπαρκτη οντότητα. Με αυτό θέλω να πω ότι η δουλειά του είναι να βρει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει και το ίδιο το έργο θα του αποκαλυφθεί.
Ακολουθώντας αυτόν τον δρόμο έγραψα το «Έξι κινηματογραφικές σκηνές» αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο να αναδειχθεί η μουσική. Στο ερώτημά σου αν ήθελα να αλλάξω την πρόσληψη τους με βάση την εποχή μας, όχι. Άλλωστε το πώς προσλαμβάνεις τις εικόνες είναι μία υποκειμενική υπόθεση και δεν πιστεύω ότι υπάρχει πλήρης ταύτιση του κοινού με ένα έργο τέχνης. Μπορεί να αρέσει σε καθένα και καθεμία για διαφορετικούς λόγους.
Οι έξι ταινίες έχουν περισσότερη σημασία για εσένα ως καταστάσεις και ατμόσφαιρα παρά ως συγκεκριμένα σενάρια και πλοκή;
Πρέπει να πω ότι αυτές οι ταινίες, καθόρισαν την νεότητά μου και την αισθητική μου. Έτσι πιο πολύ προβάλλω αυτό που αισθάνομαι. Δεν ήθελα να επενδύσω μουσικά αυτές τις ταινίες. Άλλωστε δεν μπορώ να συγκρίνω την αυθεντική μουσική των έξι ταινιών με την δική μου.
Είναι συμπτωματικό ότι και οι έξι κινηματογραφιστές είναι περισσότερο σκηνοθέτες των εικόνων παρά των διαλόγων;
Το σινεμά είναι εικόνες και κατά κάποιο τρόπο η επέκταση της «μεγάλης ζωγραφικής». Όλοι οι μεγάλοι σκηνοθέτες δημιούργησαν δυνατές εικόνες με «δάνεια» από σπουδαίους ζωγράφους.
Το ότι προτιμάς ταινίες των σιωπών και των μεγάλων αποστάσεων σημαίνει ίσως ότι συμμερίζεσαι την άποψη ότι στην μουσική έχει πολύ περισσότερη σημασία ό,τι δεν παίζεται παρά αυτό που παίζεται, η όσο το δυνατόν περισσότερη αφαίρεση δηλαδή;
Η αφαίρεση είναι μία διαδικασία που πρέπει ο συνθέτης να την έχει πάντα στο μυαλό του. Αφαίρεση δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπουμε τις βασικές αξίες της μουσικής (μελωδία, ρυθμός κ.λπ.) αλλά μεταμορφώνεις το βασικό υλικό ώστε να είναι μία συνεχής ανάμνηση της βασικής ιδέας.
Πώς προέκυψαν τα jazz στοιχεία στην προσέγγιση σου σε μια γαλλική κοινωνική σάτιρα όπως το «Ο Θείος Μου»; Και γιατί απουσιάζουν εντελώς τα ελληνικά στοιχεία από την μουσική σου για μια ταινία η οποία μάλιστα διαδραματίζεται στην ύπαιθρο όπως το «Ο Θίασος»;
Όπως γνωρίζουμε η δεκαετία του ’50 στην Ευρώπη ήταν η περίοδος των μεγάλων αλλαγών. Η jazz αντιπροσωπεύει το πνεύμα της ταινίας «Ο Θείος Μου» που αντιπαραθέτει την παλαιά εποχή με αυτή της σύγχρονης Γαλλίας. Το «Θίασος» έχει την παιχνιδιάρικη διάθεση που ακούμε στις σονάτες του Σκαρλάτι, ακριβώς για να ελαφρύνει τη βαριά ατμόσφαιρα της ταινίας. Τα ελληνικά μουσικά στοιχεία σε μία ελληνική ταινία είναι περιττά γιατί ακριβώς η συγκεκριμένη ταινία είναι πολύ «ελληνική».
Ηταν συνειδητή επιλογή σε αυτές τις έξι συνθέσεις το να εστιάσεις στη μελωδία με λίγες ή και ελάχιστες αρμονικές αλλαγές;
Αυτό το ερώτημα για να απαντηθεί θέλει μεγάλη συζήτηση. Όμως θα μπορούσα να πω ότι τις «Έξι κινηματογραφικές σκηνές» τις έχω επεξεργαστεί με τις δύο βασικές τεχνικές της μουσικής, την αντίστιξη και την αρμονία. Αρμονία φυσικά υπάρχει αλλά ο ρόλος της διαθλάται μέσα από την αντιστικτική σκέψη. Όταν δεν υπάρχει αντίστιξη έχουμε σαφή αρμονία η οποία υποτάσσεται στη μελωδία.
Πόση σχέση έχει τελικά το «Εξι Κινηματογραφικές Σκηνές» με την μετα-μνήμη του Μαρσέλ Προυστ;
Αυτό που γνωρίζω είναι η ακούσια μνήμη του Μαρσέλ Προύστ που αναφέρεται στην ανάμνηση μιας γεύσης που δοκιμάσαμε στην παιδική μας ηλικία. Ίσως ξαναβλέποντας αυτές τις ταινίες να λειτούργησε η ακούσια μνήμη αλλά δια της οράσεως.
Γιατί το «Τρεις Εμμονές» δεν ακολουθούνται από μία τέταρτη αλλά από «Ένα Νανούρισμα» και πώς συνδέεται μαζί τους;
Το Νανούρισμα είναι η απάντηση στις Τρείς Εμμονές που εμπεριέχουν έντονα το στοιχείο της «σπουδής» το οποίο γνωρίζουμε ενώ το Νανούρισμα έχει όλη την απλότητα για να κοιμηθεί ένα παιδί.
Η κινηματογραφική μουσική συνήθως είναι ορχηστρική. Το ότι έγραψες αυτό το έργο για σόλο πιάνο ήταν για ευνόητους πρακτικούς λόγους ή επειδή όχι απλά σου αρέσει αλλά σε εκφράζει τόσο πολύ ως μέσο το πιάνο;
Οι λόγο ήταν πρακτικοί. Ήθελα να παιχτεί η μουσική μου και όχι να μείνει στο συρτάρι.
Ποια είναι η αλήθεια η γνώμη σου για την μουσική του Michael Nyman για το «The Piano», μια ταινία στην οποία το όργανο έχει κεντρική θέση, αν όχι «ρόλο», στο σενάριο;
Όπως γνωρίζεις η μουσική του «Μαθήματα Πιάνου» της Τζιην Κάμπιον αγαπήθηκε πολύ από τους νέους της δεκαετίας του ‘90 και το αποτέλεσμα ήταν όλα τα ωδεία της χώρας να περιλάβουν την μουσική του Nyman στην διδασκαλία του πιάνου. Ήταν μία επιλογή της σκηνοθέτιδας που όλους μας εξέπληξε γιατί δεν έβαλε την ηρωίδα να παίζει Μπετόβεν ή Σοπέν αλλά έναν σύγχρονο συνθέτη.
Τι είναι αυτό που σε ελκύει στο ιδίωμα και την γλώσσα του μινιμαλισμού;
Η τέχνη του ελάχιστου (μινιμαλισμός) στην μουσική ήταν η βασική αρχή για όλους τους μεγάλους δάσκαλους. Μπορεί να μην το ονόμαζαν μινιμαλισμό αλλά η οικονομία του μουσικού υλικού ήταν η βασική προϋπόθεση για μία σύνθεση. Φυσικά συνθέτες όπως ο Philip Glass, ο John Αdam, ο Steve Reich και άλλοι διαφέρουν κατά πολύ από εκείνους των προηγούμενων αιώνων αλλά η βασική αρχή είναι ίδια. Αυτό που με ελκύει στον σύγχρονο μινιμαλισμό είναι η «τοπιογραφία» η οποία προβάλλεται από τους ήχους καθώς και την ελευθερία που δίνουν στον ακροατή να φαντάζεται.
Πέρα από την προσωπική σχέση και φιλία ποια είναι τα χαρίσματα και χαρακτηριστικά της Μαρίας Μοσχίδου που σε έκαναν να επιλέξεις εκείνη και όχι μιαν άλλη πιανίστρια ή έναν άλλον πιανίστα;
Η Μαρία Μοσχίδου είναι ικανότατη πιανίστρια που αντιμετωπίζει τη δουλειά της με σοβαρότητα. Για εμένα αυτό είναι προϋπόθεση. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας μας ήταν αυτό που θέλαμε και οι δύο. Συζητήσαμε και μπορώ να πω ότι δέχτηκα πολλές από τις απόψεις της γιατί καταλάβαινα ότι πραγματικά είχε σκεφτεί πάνω στην μουσική μου. Το αποτέλεσμα κρίνει και το εκτελεστικό μέρος του CD.
Εχεις σκοπό να συνεχίσεις αυτό το project με «σκηνές» από κάποιες ακόμα ταινίες; Πέρα από αυτό ποιες είναι οι πηγές έμπνευσης και τι θα σε απασχολήσει κυρίως στις προσεχείς συνθέσεις σου;
Ολοκλήρωσα ήδη ένα Adagio για ορχήστρα ευελπιστώντας ότι κάποια στιγμή θα παιχτεί.
Ο Αλκης Παπαδόπυλος συνεχίζει με προσοχή και αφοσίωση την ίσως μοναχική, ιδιαίτερα προσωπική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνθετική διαδρομή του.
Ο Αλκης Παπαδόπουλος είναι συνθέτης λόγιας μουσικής, διευθυντής του Εθνικού Ωδείου Χολαργού και ένας εκ των τριών συνιδρυτών της Irida Music. Από αυτήν κυκλοφόρησε το «Έξι Κινηματογραφικές Σκηνές» στο τέλος της περυσινής χρονιάς.
Κεντρικό από τα δύο έργα του «Έξι Κινηματογραφικές Σκηνές» (ή «Six Movie Scenes» για την διεθνή κυκλοφορία του) είναι το ομότιτλο. Ο Αλκης Παπαδόπουλος επέλεξε έξι από τις αγαπημένες του κινηματογραφικές ταινίες οι οποίες βέβαια διέθεταν πρωτότυπη μουσική επένδυση και έγραψε την δική του μουσική εκδοχή για αυτές, ισάριθμες πιανιστικές συνθέσεις πάνω στην αίσθηση που του άφησε η θέαση τους ή και μετασχηματίζοντας την. Το CD συμπληρώνεται από το «Τρεις Εμμονές Και Ένα Νανούρισμα». Αμφότερα τα ερμηνεύει εξαίρετα η σολίστ του πιάνου Μαρία Μοσχίδου.
Αρκετοί συνθέτες έχουν γράψει μουσική για βωβές ταινίες και ακόμα περισσότεροι για φανταστικές, ταινίες που υπήρχαν μόνο μέσα στο μυαλό τους. Εσύ υπό μιαν έννοια ακολούθησες την ακριβώς αντίστροφη διαδικασία, γράφοντας μουσική για ταινίες οι οποίες υπάρχουν εδώ και δεκαετίες είναι σαν να θέλεις να αλλάξεις όχι μόνο την πρόσληψη τους αλλά και το τι είναι. Είναι μήπως ο τρόπος σου για να πεις ότι τελικά κάθε άνθρωπος παίρνει από ένα δημιούργημα αυτό που θέλει και όχι απαραίτητα μόνον ή και καθόλου ό,τι είχε πρόθεση ο δημιουργός του να δώσει;
Θα ξεκινήσω από το τελευταίο. Δεν είναι σίγουρο ότι οι δημιουργοί των ταινιών έχουν προθέσεις. Οι καλλιτέχνες έχουν όραμα. Ένα έργο τέχνης είναι μία αυθύπαρκτη οντότητα. Με αυτό θέλω να πω ότι η δουλειά του είναι να βρει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει και το ίδιο το έργο θα του αποκαλυφθεί.
Ακολουθώντας αυτόν τον δρόμο έγραψα το «Έξι κινηματογραφικές σκηνές» αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο να αναδειχθεί η μουσική. Στο ερώτημά σου αν ήθελα να αλλάξω την πρόσληψη τους με βάση την εποχή μας, όχι. Άλλωστε το πώς προσλαμβάνεις τις εικόνες είναι μία υποκειμενική υπόθεση και δεν πιστεύω ότι υπάρχει πλήρης ταύτιση του κοινού με ένα έργο τέχνης. Μπορεί να αρέσει σε καθένα και καθεμία για διαφορετικούς λόγους.
Οι έξι ταινίες έχουν περισσότερη σημασία για εσένα ως καταστάσεις και ατμόσφαιρα παρά ως συγκεκριμένα σενάρια και πλοκή;
Πρέπει να πω ότι αυτές οι ταινίες, καθόρισαν την νεότητά μου και την αισθητική μου. Έτσι πιο πολύ προβάλλω αυτό που αισθάνομαι. Δεν ήθελα να επενδύσω μουσικά αυτές τις ταινίες. Άλλωστε δεν μπορώ να συγκρίνω την αυθεντική μουσική των έξι ταινιών με την δική μου.
Είναι συμπτωματικό ότι και οι έξι κινηματογραφιστές είναι περισσότερο σκηνοθέτες των εικόνων παρά των διαλόγων;
Το σινεμά είναι εικόνες και κατά κάποιο τρόπο η επέκταση της «μεγάλης ζωγραφικής». Όλοι οι μεγάλοι σκηνοθέτες δημιούργησαν δυνατές εικόνες με «δάνεια» από σπουδαίους ζωγράφους.
Το ότι προτιμάς ταινίες των σιωπών και των μεγάλων αποστάσεων σημαίνει ίσως ότι συμμερίζεσαι την άποψη ότι στην μουσική έχει πολύ περισσότερη σημασία ό,τι δεν παίζεται παρά αυτό που παίζεται, η όσο το δυνατόν περισσότερη αφαίρεση δηλαδή;
Η αφαίρεση είναι μία διαδικασία που πρέπει ο συνθέτης να την έχει πάντα στο μυαλό του. Αφαίρεση δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπουμε τις βασικές αξίες της μουσικής (μελωδία, ρυθμός κ.λπ.) αλλά μεταμορφώνεις το βασικό υλικό ώστε να είναι μία συνεχής ανάμνηση της βασικής ιδέας.
Πώς προέκυψαν τα jazz στοιχεία στην προσέγγιση σου σε μια γαλλική κοινωνική σάτιρα όπως το «Ο Θείος Μου»; Και γιατί απουσιάζουν εντελώς τα ελληνικά στοιχεία από την μουσική σου για μια ταινία η οποία μάλιστα διαδραματίζεται στην ύπαιθρο όπως το «Ο Θίασος»;
Όπως γνωρίζουμε η δεκαετία του ’50 στην Ευρώπη ήταν η περίοδος των μεγάλων αλλαγών. Η jazz αντιπροσωπεύει το πνεύμα της ταινίας «Ο Θείος Μου» που αντιπαραθέτει την παλαιά εποχή με αυτή της σύγχρονης Γαλλίας. Το «Θίασος» έχει την παιχνιδιάρικη διάθεση που ακούμε στις σονάτες του Σκαρλάτι, ακριβώς για να ελαφρύνει τη βαριά ατμόσφαιρα της ταινίας. Τα ελληνικά μουσικά στοιχεία σε μία ελληνική ταινία είναι περιττά γιατί ακριβώς η συγκεκριμένη ταινία είναι πολύ «ελληνική».
Ηταν συνειδητή επιλογή σε αυτές τις έξι συνθέσεις το να εστιάσεις στη μελωδία με λίγες ή και ελάχιστες αρμονικές αλλαγές;
Αυτό το ερώτημα για να απαντηθεί θέλει μεγάλη συζήτηση. Όμως θα μπορούσα να πω ότι τις «Έξι κινηματογραφικές σκηνές» τις έχω επεξεργαστεί με τις δύο βασικές τεχνικές της μουσικής, την αντίστιξη και την αρμονία. Αρμονία φυσικά υπάρχει αλλά ο ρόλος της διαθλάται μέσα από την αντιστικτική σκέψη. Όταν δεν υπάρχει αντίστιξη έχουμε σαφή αρμονία η οποία υποτάσσεται στη μελωδία.
Πόση σχέση έχει τελικά το «Εξι Κινηματογραφικές Σκηνές» με την μετα-μνήμη του Μαρσέλ Προυστ;
Αυτό που γνωρίζω είναι η ακούσια μνήμη του Μαρσέλ Προύστ που αναφέρεται στην ανάμνηση μιας γεύσης που δοκιμάσαμε στην παιδική μας ηλικία. Ίσως ξαναβλέποντας αυτές τις ταινίες να λειτούργησε η ακούσια μνήμη αλλά δια της οράσεως.
Γιατί το «Τρεις Εμμονές» δεν ακολουθούνται από μία τέταρτη αλλά από «Ένα Νανούρισμα» και πώς συνδέεται μαζί τους;
Το Νανούρισμα είναι η απάντηση στις Τρείς Εμμονές που εμπεριέχουν έντονα το στοιχείο της «σπουδής» το οποίο γνωρίζουμε ενώ το Νανούρισμα έχει όλη την απλότητα για να κοιμηθεί ένα παιδί.
Η κινηματογραφική μουσική συνήθως είναι ορχηστρική. Το ότι έγραψες αυτό το έργο για σόλο πιάνο ήταν για ευνόητους πρακτικούς λόγους ή επειδή όχι απλά σου αρέσει αλλά σε εκφράζει τόσο πολύ ως μέσο το πιάνο;
Οι λόγο ήταν πρακτικοί. Ήθελα να παιχτεί η μουσική μου και όχι να μείνει στο συρτάρι.
Ποια είναι η αλήθεια η γνώμη σου για την μουσική του Michael Nyman για το «The Piano», μια ταινία στην οποία το όργανο έχει κεντρική θέση, αν όχι «ρόλο», στο σενάριο;
Όπως γνωρίζεις η μουσική του «Μαθήματα Πιάνου» της Τζιην Κάμπιον αγαπήθηκε πολύ από τους νέους της δεκαετίας του ‘90 και το αποτέλεσμα ήταν όλα τα ωδεία της χώρας να περιλάβουν την μουσική του Nyman στην διδασκαλία του πιάνου. Ήταν μία επιλογή της σκηνοθέτιδας που όλους μας εξέπληξε γιατί δεν έβαλε την ηρωίδα να παίζει Μπετόβεν ή Σοπέν αλλά έναν σύγχρονο συνθέτη.
Τι είναι αυτό που σε ελκύει στο ιδίωμα και την γλώσσα του μινιμαλισμού;
Η τέχνη του ελάχιστου (μινιμαλισμός) στην μουσική ήταν η βασική αρχή για όλους τους μεγάλους δάσκαλους. Μπορεί να μην το ονόμαζαν μινιμαλισμό αλλά η οικονομία του μουσικού υλικού ήταν η βασική προϋπόθεση για μία σύνθεση. Φυσικά συνθέτες όπως ο Philip Glass, ο John Αdam, ο Steve Reich και άλλοι διαφέρουν κατά πολύ από εκείνους των προηγούμενων αιώνων αλλά η βασική αρχή είναι ίδια. Αυτό που με ελκύει στον σύγχρονο μινιμαλισμό είναι η «τοπιογραφία» η οποία προβάλλεται από τους ήχους καθώς και την ελευθερία που δίνουν στον ακροατή να φαντάζεται.
Πέρα από την προσωπική σχέση και φιλία ποια είναι τα χαρίσματα και χαρακτηριστικά της Μαρίας Μοσχίδου που σε έκαναν να επιλέξεις εκείνη και όχι μιαν άλλη πιανίστρια ή έναν άλλον πιανίστα;
Η Μαρία Μοσχίδου είναι ικανότατη πιανίστρια που αντιμετωπίζει τη δουλειά της με σοβαρότητα. Για εμένα αυτό είναι προϋπόθεση. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας μας ήταν αυτό που θέλαμε και οι δύο. Συζητήσαμε και μπορώ να πω ότι δέχτηκα πολλές από τις απόψεις της γιατί καταλάβαινα ότι πραγματικά είχε σκεφτεί πάνω στην μουσική μου. Το αποτέλεσμα κρίνει και το εκτελεστικό μέρος του CD.
Εχεις σκοπό να συνεχίσεις αυτό το project με «σκηνές» από κάποιες ακόμα ταινίες; Πέρα από αυτό ποιες είναι οι πηγές έμπνευσης και τι θα σε απασχολήσει κυρίως στις προσεχείς συνθέσεις σου;
Ολοκλήρωσα ήδη ένα Adagio για ορχήστρα ευελπιστώντας ότι κάποια στιγμή θα παιχτεί.
Ο Αλκης Παπαδόπυλος συνεχίζει με προσοχή και αφοσίωση την ίσως μοναχική, ιδιαίτερα προσωπική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνθετική διαδρομή του.
