Σαν σήμερα…
Στις 3 Δεκεμβρίου του 1988 έφυγε από τη ζωή, στα 62 του μόλις χρόνια, ο σπουδαίος λαϊκός βάρδος Πάνος Γαβαλάς. Είχε γεννηθεί στο Παγκράτι στις 26 Νοεμβρίου του 1926 με καταγωγή από τη Φολέγανδρο, από την πλευρά του πατέρα και από την Ικαρία από τη μάνα.
«Εσύ δεν είσαι άνθρωπος τον πόνο μου να νιώσεις…»
Ο Πάνος Γαβαλάς μπήκε στη δισκογραφία το 1950, αρχικά σαν μπουζουξής, παίζοντας στο πλευρό του Βασίλη Τσιτσάνη και στη συνέχεια το 1954, τραγουδώντας δυο συνθέσεις του Κώστα Καπλάνη. Ήταν «Το άδικο» και «Ζωή σερέτισσα», το δεύτερο σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, που κυκλοφόρησαν από την Odeon – Parlophone. Και στα δυο τραγούδια τον Πάνο Γαβαλά σιγοντάρησε η Μαίρη Λίντα.
Πάνος Γαβαλάς και Μαίρη Λίντα ξανασυναντήθηκαν πίσω από το ίδιο μικρόφωνο το 1958, όταν, στο πλαίσιο μιας μικρής συνεργασίας με τον Μανώλη Χιώτη, ο Πάνος Γαβαλάς συμμετείχε στις ηχογραφήσεις πέντε τραγουδιών του, στα τέσσερα από αυτά με τη Μαίρη Λίντα. Ήταν το «Δεκαπέντε μέρες και δεκαπέντε νύχτες», που τραγούδησε μόνος του, το «Αφού το θες», που σιγοντάρησε τη Μαίρη Λίντα, οι διάλογοι «Φωτογραφίες και βέρα» και «Εγώ θα τα πληρώσω» και το ζεϊμπέκικο «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» σε στίχους του Χρήστου Κολοκοτρώνη, με τον Πάνο Γαβαλά σε πρωταγωνιστικό ρόλο και τη Μαίρη Λίντα με τον Μανώλη Χιώτη στα σεκόντα. Το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» κυκλοφόρησε σε δίσκο γραμμοφώνου (Οdeon GA-7984) και αργότερα σε δίσκο 45 στροφών extended play (Odeon GEOG-2540).
Όπως έγραφα πριν από λίγες μέρες σε σχετικό άρθρο στο Ogdoo.gr, το 1956 ο Μανώλης Χιώτης πραγματοποίησε το πρώτο του ταξίδι στην Αμερική, όπου ηχογράφησε μια σειρά τραγουδιών, δικών του αλλά και άλλων, με τη Μαίρη Λίντα, την Εύα Στυλ και τον Κώστα Σεβαστάκη στο κλαρίνο. Τρία χρόνια μετά Μανώλης Χιώτης και Μαίρη Λίντα, σαν ζευγάρι πλέον, ταξίδεψαν ξανά στην Αμερική για σειρά εμφανίσεων αλλά και ηχογραφήσεων.
Ανάμεσα στα τραγούδια που ηχογράφησαν ήταν και το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος», αλλά με διαφορετικά λόγια. Μοναδικό κοινό στοιχείο των στίχων ήταν η φράση του τίτλου «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος τον πόνο μου να νιώσεις». Σε αυτή την εκτέλεση ο Μανώλης Χιώτης έπαιξε μπουζούκι και σιγοντάρησε τη Μαίρη Λίντα.
Η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε σε δίσκο 78 στροφών από τη Liberty Αμερικής (Liberty-254), αλλά και από την Apollo που εξέδιδε δίσκους με ελληνικά τραγούδια στην Αυστραλία (Apollo SY-050). Από τη Liberty κυκλοφόρησε και σε δίσκο 45 στροφών (254A).
Από τις κυκλοφορίες αυτές κι επειδή οι «πηγές» αλληλοσυγκρούονται, προκύπτουν τρία ερωτηματικά. Καταρχήν, ποια είναι η πρώτη εκτέλεση; Το μόνο σίγουρο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι πως η εκτέλεση με τον Γαβαλά στην Odeon κυκλοφόρησε το 1958. Από κει και πέρα, όπως προκύπτει από τον κωδικό δίσκου της Liberty, αλλά και από τα στοιχεία στο οπισθόφυλλο του cd «Μανώλης Χιώτης – Τα χρόνια της Αμερικής» (Ηχογραφήσεις 1955-1965), που κυκλοφόρησε το 1998 από τον «Καθρέφτη», το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» με τη Μαίρη Λίντα κυκλοφόρησε το 1957. Αν ισχύει αυτό, η πρώτη εκτέλεση είναι αυτή και η δεύτερη του Πάνου Γαβαλά.
Επίσης, στον δίσκο της Apollo φέρεται σαν δεύτερη φωνή ο Πάνος Γαβαλάς και στο 45άρι της Liberty (ενδεχομένως και στον δίσκο γραμμοφώνου) σαν στιχουργός ο Μανώλης Χιώτης. Αυτά τα στοιχεία, μάλλον, ακυρώνονται από την έκδοση του τραγουδιού στο προαναφερθέν cd, όπου αναγράφεται σαν στιχουργός ο Κολοκοτρώνης και σαν δεύτερη φωνή ο Χιώτης. (Όσο για τη δεύτερη φωνή, εκτός από την αναφορά στο οπισθόφυλλο του cd, ακούγοντας τη χροιά της δεύτερης φωνής, θεωρώ πως είναι χωρίς αμφιβολία ο Χιώτης).
Τα ονόματα του Κολοκοτρώνη ως στιχουργού και του Χιώτη ως σεγοντίστα αναφέρονται και σε ένα δισκάκι βινυλίου που κυκλοφόρησε από τον «Καθρέφτη» το 2004, συνοδεύοντας το βιβλίο του Κώστα Μπαλαχούτη «Τα μαγικά 45άρια και η εποχή τους» (εκδόσεις «Ηλιοτρόπιο»).
Τον Ιούνιο του 1961 η Μαίρη Λίντα με τον Μανώλη Χιώτη ξανατραγούδησαν μια στροφή από το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» (με τα λόγια της εκδοχής του Πάνου Γαβαλά), στο πλαίσιο της τρίτης σειράς τραγουδιών του Μανώλη Χιώτη που ηχογραφήθηκαν σε νέες εκτελέσεις και κυκλοφόρησαν σε μορφή ποτ – πουρί στα θρυλικά extended play 45άρια της Columbia.
Νομίζω πως θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε πως το τραγούδι επανήλθε δυναμικά στην επικαιρότητα το 1984, όταν το ξανατραγούδησε ο Γιάννης Πάριος (κι αυτός με τα λόγια του Κολοκοτρώνη που τραγούδησε ο Γαβαλάς), για τις ανάγκες του δίσκου «Πιο καλή μοναξιά», που κυκλοφόρησε από τη Minos.
Άλλη μια ξεχωριστή, αλλά ακυκλοφόρητη εκτέλεση, προέρχεται από τη σειρά εκπομπών της ΕΡΤ «Εν αρχή ην η λόγος», που παρουσίαζε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και ήταν αφιερωμένη στους λαϊκούς στιχουργούς. Σε μια από τις εκπομπές αυτές, που μεταδόθηκε το 1988, το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» ακούστηκε από τη Ρίτα Σακελλαρίου, με επιμέλεια ορχήστρας του Θανάση Πολυκανδριώτη…
Στις 3 Δεκεμβρίου του 1988 έφυγε από τη ζωή, στα 62 του μόλις χρόνια, ο σπουδαίος λαϊκός βάρδος Πάνος Γαβαλάς. Είχε γεννηθεί στο Παγκράτι στις 26 Νοεμβρίου του 1926 με καταγωγή από τη Φολέγανδρο, από την πλευρά του πατέρα και από την Ικαρία από τη μάνα.
«Εσύ δεν είσαι άνθρωπος τον πόνο μου να νιώσεις…»
Ο Πάνος Γαβαλάς μπήκε στη δισκογραφία το 1950, αρχικά σαν μπουζουξής, παίζοντας στο πλευρό του Βασίλη Τσιτσάνη και στη συνέχεια το 1954, τραγουδώντας δυο συνθέσεις του Κώστα Καπλάνη. Ήταν «Το άδικο» και «Ζωή σερέτισσα», το δεύτερο σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, που κυκλοφόρησαν από την Odeon – Parlophone. Και στα δυο τραγούδια τον Πάνο Γαβαλά σιγοντάρησε η Μαίρη Λίντα.
Πάνος Γαβαλάς και Μαίρη Λίντα ξανασυναντήθηκαν πίσω από το ίδιο μικρόφωνο το 1958, όταν, στο πλαίσιο μιας μικρής συνεργασίας με τον Μανώλη Χιώτη, ο Πάνος Γαβαλάς συμμετείχε στις ηχογραφήσεις πέντε τραγουδιών του, στα τέσσερα από αυτά με τη Μαίρη Λίντα. Ήταν το «Δεκαπέντε μέρες και δεκαπέντε νύχτες», που τραγούδησε μόνος του, το «Αφού το θες», που σιγοντάρησε τη Μαίρη Λίντα, οι διάλογοι «Φωτογραφίες και βέρα» και «Εγώ θα τα πληρώσω» και το ζεϊμπέκικο «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» σε στίχους του Χρήστου Κολοκοτρώνη, με τον Πάνο Γαβαλά σε πρωταγωνιστικό ρόλο και τη Μαίρη Λίντα με τον Μανώλη Χιώτη στα σεκόντα. Το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» κυκλοφόρησε σε δίσκο γραμμοφώνου (Οdeon GA-7984) και αργότερα σε δίσκο 45 στροφών extended play (Odeon GEOG-2540).
Όπως έγραφα πριν από λίγες μέρες σε σχετικό άρθρο στο Ogdoo.gr, το 1956 ο Μανώλης Χιώτης πραγματοποίησε το πρώτο του ταξίδι στην Αμερική, όπου ηχογράφησε μια σειρά τραγουδιών, δικών του αλλά και άλλων, με τη Μαίρη Λίντα, την Εύα Στυλ και τον Κώστα Σεβαστάκη στο κλαρίνο. Τρία χρόνια μετά Μανώλης Χιώτης και Μαίρη Λίντα, σαν ζευγάρι πλέον, ταξίδεψαν ξανά στην Αμερική για σειρά εμφανίσεων αλλά και ηχογραφήσεων.
Ανάμεσα στα τραγούδια που ηχογράφησαν ήταν και το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος», αλλά με διαφορετικά λόγια. Μοναδικό κοινό στοιχείο των στίχων ήταν η φράση του τίτλου «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος τον πόνο μου να νιώσεις». Σε αυτή την εκτέλεση ο Μανώλης Χιώτης έπαιξε μπουζούκι και σιγοντάρησε τη Μαίρη Λίντα.
Η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε σε δίσκο 78 στροφών από τη Liberty Αμερικής (Liberty-254), αλλά και από την Apollo που εξέδιδε δίσκους με ελληνικά τραγούδια στην Αυστραλία (Apollo SY-050). Από τη Liberty κυκλοφόρησε και σε δίσκο 45 στροφών (254A).
Από τις κυκλοφορίες αυτές κι επειδή οι «πηγές» αλληλοσυγκρούονται, προκύπτουν τρία ερωτηματικά. Καταρχήν, ποια είναι η πρώτη εκτέλεση; Το μόνο σίγουρο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι πως η εκτέλεση με τον Γαβαλά στην Odeon κυκλοφόρησε το 1958. Από κει και πέρα, όπως προκύπτει από τον κωδικό δίσκου της Liberty, αλλά και από τα στοιχεία στο οπισθόφυλλο του cd «Μανώλης Χιώτης – Τα χρόνια της Αμερικής» (Ηχογραφήσεις 1955-1965), που κυκλοφόρησε το 1998 από τον «Καθρέφτη», το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» με τη Μαίρη Λίντα κυκλοφόρησε το 1957. Αν ισχύει αυτό, η πρώτη εκτέλεση είναι αυτή και η δεύτερη του Πάνου Γαβαλά.
Επίσης, στον δίσκο της Apollo φέρεται σαν δεύτερη φωνή ο Πάνος Γαβαλάς και στο 45άρι της Liberty (ενδεχομένως και στον δίσκο γραμμοφώνου) σαν στιχουργός ο Μανώλης Χιώτης. Αυτά τα στοιχεία, μάλλον, ακυρώνονται από την έκδοση του τραγουδιού στο προαναφερθέν cd, όπου αναγράφεται σαν στιχουργός ο Κολοκοτρώνης και σαν δεύτερη φωνή ο Χιώτης. (Όσο για τη δεύτερη φωνή, εκτός από την αναφορά στο οπισθόφυλλο του cd, ακούγοντας τη χροιά της δεύτερης φωνής, θεωρώ πως είναι χωρίς αμφιβολία ο Χιώτης).
Τα ονόματα του Κολοκοτρώνη ως στιχουργού και του Χιώτη ως σεγοντίστα αναφέρονται και σε ένα δισκάκι βινυλίου που κυκλοφόρησε από τον «Καθρέφτη» το 2004, συνοδεύοντας το βιβλίο του Κώστα Μπαλαχούτη «Τα μαγικά 45άρια και η εποχή τους» (εκδόσεις «Ηλιοτρόπιο»).
Τον Ιούνιο του 1961 η Μαίρη Λίντα με τον Μανώλη Χιώτη ξανατραγούδησαν μια στροφή από το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» (με τα λόγια της εκδοχής του Πάνου Γαβαλά), στο πλαίσιο της τρίτης σειράς τραγουδιών του Μανώλη Χιώτη που ηχογραφήθηκαν σε νέες εκτελέσεις και κυκλοφόρησαν σε μορφή ποτ – πουρί στα θρυλικά extended play 45άρια της Columbia.
Νομίζω πως θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε πως το τραγούδι επανήλθε δυναμικά στην επικαιρότητα το 1984, όταν το ξανατραγούδησε ο Γιάννης Πάριος (κι αυτός με τα λόγια του Κολοκοτρώνη που τραγούδησε ο Γαβαλάς), για τις ανάγκες του δίσκου «Πιο καλή μοναξιά», που κυκλοφόρησε από τη Minos.
Άλλη μια ξεχωριστή, αλλά ακυκλοφόρητη εκτέλεση, προέρχεται από τη σειρά εκπομπών της ΕΡΤ «Εν αρχή ην η λόγος», που παρουσίαζε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος και ήταν αφιερωμένη στους λαϊκούς στιχουργούς. Σε μια από τις εκπομπές αυτές, που μεταδόθηκε το 1988, το «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος» ακούστηκε από τη Ρίτα Σακελλαρίου, με επιμέλεια ορχήστρας του Θανάση Πολυκανδριώτη…
