Η «Αρχόντισσα» του Τσιτσάνη και άλλα λαϊκά…
Εδώ και μερικές μέρες προσπαθώ να «στήσω» ένα κείμενο σχετικά με την εργασία του Γιάννη Μαρκόπουλου πάνω στο ρεμπέτικο τραγούδι, που αποτυπώθηκε, κυρίως, με τον δεύτερο δίσκο του διπλού album «Ρίζες», καθώς και με κάποιες, περιστασιακές αναφορές.
Την ώρα λοιπόν που δυσκολευόμουν να βρω κάποια λόγια για τον πρόλογο, ήρθε να με «ξεμπλοκάρει» μια ανάρτηση του σπουδαίου Γιώργου Παπαστεφάνου στο κανάλι του στο YouTube και στη σελίδα του στο Facebook, με ένα ανεκτίμητο ηχητικό κι ένα κείμενο, που μεταφέρω αυτούσιο. Γράφει λοιπόν ο αγαπημένος «Κύριος Έντισον»:
“Είχαμε μόνο δύο χρόνια διαφορά. Στα είκοσι δύο εκείνος, στα είκοσι εγώ. Τότε άκουσα το πρώτο του τραγούδι και δήλωσα αμέσως θαυμαστής. Ήταν Μάρτης τού 1961 και στις ιστορικές πια συναυλίες τού θεάτρου «Κεντρικόν», ο Μίκης Θεοδωράκης μας παρουσίασε τον Γιάννη Μαρκόπουλο και το τραγούδι του «Η Βαγιά» με τον Τέρη Χρυσό ερμηνευτή. Πολύ φρέσκος ακόμη στο ραδιόφωνο, δεν χόρταινα αυτή την υπέροχη μουσική άνοιξη που ζούσα. Και δεν γιόρταζε μόνο το τραγούδι. Ανθούσε όλος ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός. Με τον Μαρκόπουλο δεν αργήσαμε να έρθουμε κοντά. «Τώρα που θα πας στο στρατό, ξέχνα τις πολλές πολλές ευγένειες» με είχε δασκαλέψει. «Και κοίτα να σε πάνε στο Σταθμό των Ενόπλων». Είχε κάνει κι εκείνος τη θητεία του εκεί και εγώ την συμβουλή του φυσικά την υιοθέτησα. Τις πρώτες του δισκογραφικές επιτυχίες με την Μαίρη Δαλάκου, τον Κώστα Χατζή, τον Πάνο Τζανετή, σύντομα ακολούθησε ολόκληρη αλυσίδα. Και όλο το βαρύ πυροβολικό τής ελληνικής δισκογραφίας ήθελε να λέει τα τραγούδια του, που δεν θα ήταν πια σκόρπια, σε δισκάκια, αλλά ολόκληροι μουσικοί κύκλοι στις 33 στροφές. «Χρονικό», «Ιθαγένεια», «Θητεία», «Μετανάστες», «Στράτης Θαλασσινός», «Σεργιάνι στον κόσμο» και …και…και… Αμέτρητα και τα θεατρικά έργα που έντυσε με μουσική, από τραγωδία και αρχαία κωμωδία μέχρι «Κορίτσι με το κορδελάκι» και «Πατούχα». Πλούσια η παρουσία του και στον κινηματογράφο και το πέρασμά του από τη βρετανική τηλεόραση με το «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη» τού χάρισε ένα πολύτιμο best seller. Τους δικούς μου ελληνοαγγλικούς στίχους που έγραψα πάνω σε μουσική τού Γιάννη για την «Επιχείρηση Απόλλων» τού Γιώργου Σκαλενάκη, τραγούδησε ο πρωταγωνιστής τής ταινίας Thomas Fritsch. Φυσικά με τον Γιάννη συνεργαστήκαμε και στην τηλεόραση. Στη Μουσική βραδιά τού 1976 με θέμα «Επιστροφή στις ρίζες», ένα κίνημα στο οποίο είχε πρωταγωνιστήσει δυναμικά ο Μαρκόπουλος, ο ίδιος μιλώντας μαζί μου είχε χωρίσει την ελληνική παραδοσιακή μουσική σε στέκια. Μακεδονικό, Ηπειρώτικο, Κρητικό, Μικρασιάτικο, Θρακιώτικο, Ποντιακό, Επτανησιώτικο, Αιγαιοπελαγίτικο, Ρεμπέτικο.Αναφερόμενος σ’ αυτό το τελευταίο, ο Κώστας Φέρρης σε δικό του κείμενο, αφηγείται: «Προσπαθούσα να μυήσω τον Γιάννη στο ρεμπέτικο, αλλά εκείνος ποτισμένος από την Κρήτη, δεν ήθελε ν’ ακούσει κουβέντα. Ώσπου μια μέρα, απροειδοποίητα, τού βάζω στο πικάπ το Ταξίμ ζεϊμπέκικο τού Μάρκου. Παθαίνει πλάκα και μού ζητάει να τού βάλω κι άλλα τραγούδια τού Βαμβακάρη. Και σε δύο μήνες βγάζει το πρώτο του τραγούδι με μπουζούκι». Σήμερα, αποχαιρετώντας τον αγαπημένο και άξιο Γιάννη Μαρκόπουλο, θα ήθελα να ακούσουμε μαζί μια ανέκδοτη ηχογράφηση που μού είχε δώσει εκείνος τον πρώτο καιρό τής γνωριμίας μας για να την μεταδίδω στις εκπομπές μου στο ΕΙΡ. Είναι μια ορχηστρική του διασκευή στην «Αρχόντισσα» τού Βασίλη Τσιτσάνη. Εκφωνώ εγώ με τη φωνή την τότε”.
Αν είναι σωστά τα στοιχεία μου, τα πρώτα τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου στα οποία χρησιμοποίησε μπουζούκι, είναι, κατά πάσα πιθανότητα, τα δυο τραγούδια με στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου, που ηχογράφησε το 1963 (δυο χρόνια μετά τις πρώτες ηχογραφήσεις του), με ερμηνεύτρια τη Βούλα Πάλλα, τα «Απάνω στο τιμόνι» και «Γύρισε ξανά». Ακολούθησαν αρκετά τραγούδια με τον ήχο και το «χρώμα» του «έντεχνου» λαϊκού τραγουδιού της δεκαετίας του ’60, που τραγούδησαν η Μαίρη Λίντα, η Μαίρη Δαλάκου, η Δούκισσα, ο Κώστας Χατζής, ο Πάνος Τζανετής, ο Γιάννης Πουλόπουλος, η Βίκυ Μοσχολιού, η Μαρινέλλα και άλλοι ερμηνευτές. Ιδιαίτερη μνεία βεβαίως αξίζει να γίνει στο εμβληματικό «Ποιος δρόμος είναι ανοιχτός», σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, που τραγούδησαν ο Στέλιος Καζαντζίδης, η Μαρινέλλα και ο Νίκος Κούρκουλος στην ταινία του Ντίνου Κατσουρίδη «Οι αδίστακτοι» το 1965. Την ίδια εποχή το τραγούδι ηχογραφήθηκε για τη δισκογραφία από τον Πάνο Τζανετή.
Ο Τσιτσάνης προλογίζει τον «Θεσσαλικό κύκλο»
Νομίζω πως σε μια καταγραφή που αναφέρεται στη σχέση του Γιάννη Μαρκόπουλου με το ρεμπέτικο και το παλιό λαϊκό τραγούδι, δικαιούται θέση και ο πρόλογος του Βασίλη Τσιτσάνη στον περίφημο «Θεσσαλικό κύκλο» σε στίχους του Κώστα Βίρβου, που κυκλοφόρησε από την Columbia το 1974 με ερμηνευτές την Βίκυ Μοσχολιού, τον Λάκη Χαλκιά, τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη, τη Λιζέτα Νικολάου και τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Μέσα στην «Εθνική Ελλάδος» των μουσικών της εποχής που συμμετείχαν στην ηχογράφηση, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, ήταν ο Αριστείδης Μόσχος που έπαιξε σαντούρι και οι Κώστας Παπαδόπουλος, Θανάσης Πολυκανδριώτης και Λάκης Χαλκιάς που έπαιξαν μπουζούκια. Ήταν και η μοναδική φορά που ο Βασίλης Τσιτσάνης προλόγισε ένα έργο άλλων δημιουργών. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί πως ο «Θεσσαλικός κύκλος» ήταν ένα βιωματικό έργο τόσο για τον Βίρβο, όσο και για τον Τσιτσάνη, αφού η κοινή καταγωγή τους ήταν από την πόλη των Τρικάλων…
«Η Ρόζα η ναζιάρα»
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και μετά, ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε μια σειρά σπουδαίων, ολοκληρωμένων έργων, με τα οποία καταξιώθηκε στο πλατύ κοινό. Το 1975 κυκλοφόρησαν τα «Ανεξάρτητα», με δώδεκα τραγούδια που κυκλοφόρησαν παράλληλα σε δίσκους 45 στροφών ή κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά σ’αυτό τον δίσκο και μια ζωντανή ηχογράφηση της θρυλικής «Λένγκως», από τη συναυλία του συνθέτη στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης τον Γενάρη του 1975.
Ο δίσκος ξεκινά με έναν ελάχιστο φόρο τιμής στη Ρόζα Εσκενάζυ, σε στίχους του Μιχάλη Φακίνου, που τραγούδησε η Βίκυ Μοσχολιού και που κυκλοφόρησε και σε μικρό δίσκο 45 στροφών. Λίγους μήνες μετά η «Ρόζα η ναζιάρα» ηχογραφήθηκε εκ νέου από τη Χαρούλα Αλεξίου, για τα «Δώδεκα λαϊκά τραγούδια» της, με το σαντούρι και το μπουζούκι να αντικαθιστούν την τούμπα της εκδοχής του Γιάννη Μαρκόπουλου.
«Ρίζες»
Το 1980 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη πάνω στο παραδοσιακό και το ρεμπέτικο τραγούδι, που αποτυπώθηκε στον διπλό δίσκο «Ρίζες» και κυκλοφόρησε από την Columbia. Ο πρώτος δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα παραδοσιακά τραγούδια με τους Λάκη Χαλκιά, Βασιλική Λαβίνα, Ηλία Κλωναρίδη, Βασίλη Σκουλά, Γιούλη Τσίρου, Χρήστο Καρακώστα και δυο οργανικά και ο δεύτερος δέκα κλασικά ρεμπέτικα και παλιά λαϊκά τραγούδια με τον Λάκη Χαλκιά και τη Βασιλική Λαβίνα, ενώ συμπληρώνεται με δυο ορχηστρικά.
Η επιλογή, η διδασκαλία, η ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας έγιναν από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, οι «Ρίζες» ηχογραφήθηκαν κατά το διάστημα Απριλίου – Ιουνίου 1980 στα Studio της Columbia, από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο, με τη βοήθεια του Γιώργου Τζάννε, και το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Γιώργος Σταθόπουλος και σχεδίασε ο Δημήτρης Αρβανίτης.
Τα δώδεκα ρεμπέτικα ήταν:
1) Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι (Απόστολος Καλδάρας) Βασιλική Λαβίνα
2) Αντιλαλούν οι φυλακές (Μάρκος Βαμβακάρης) Λάκης Χαλκιάς
3) Καρδιά παραπονιάρα (Απόστολος Χατζηχρήστος – Γιάννης Λελάκης) Βασιλική Λαβίνα
4) Αντρέας Ζέπος (Γιάννης Παπαϊωάννου) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
5) Η νυχτερίδα (Δημήτρης Γκόγκος / Μπαγιαντέρας) Βασιλική Λαβίνα
6) Τα πέριξ (Βασίλης Τσιτσάνης) Ορχηστρικό
7) Φραγκοσυριανή (Μάρκος Βαμβακάρης) Ορχηστρικό
8) Όμορφη Θεσσαλονίκη (Βασίλης Τσιτσάνης) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
9) Κάτω στα Λεμονάδικα (Βαγγέλης Παπάζογλου) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
10) Τα καβουράκια (Βασίλης Τσιτσάνης) Βασιλική Λαβίνα
11) Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη (Δημήτρης Γκόγκος / Μπαγιαντέρας) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
12) Μάγκας βγήκε για σεργιάνι (Απόστολος Καλδάρας) Λάκης Χαλκιάς - Βασιλική Λαβίνα
Έπαιξαν οι μουσικοί (και στους δυο δίσκους): Κώστας Παπαδόπουλος (μπουζούκι, λαούτο), Χρήστος Νικολόπουλος (μπουζούκι, τζουράς), Μάκης Μαυρόπουλος & Γιώργος Σπύρου (μπουζούκι), Αριστείδης Μόσχος (σαντούρι), Φίλιππος Τσεμπερούλης & Πέτρος Καλύβας (κλαρίνο), Στέφανος Στεφανόπουλος (φλογέρες), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Χάρης Καλέας & Θανάσης Νικόπουλος (πιάνο), Φαίδων Λιονουδάκης (ακορντεόν), Νίκος Σαμπαζιώτης (κιθάρα), Στέλιος Καρύδας & Κώστας Γεωργίου (κιθάρα 12χορδη), Νύσσος Πανταζής & Νίκος Πολίτης (ηλεκτρικό μπάσο), Βασίλης Σκουλάς (κρητική λύρα), Σπύρος Λιβιεράτος, Γιάννης Ρενιέρης, Γιώργος Τρανταλίδης (κρουστά). Η παραγωγή έγινε από τον Γιώργο Πετσίλα.
Δυστυχώς, οι «Ρίζες» δεν κυκλοφόρησαν ποτέ σε ψηφιακό δίσκο.
«Βαριά λαϊκά» από την «Παλιά γενιά»
Το 1982 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε μια σειρά από ξεχωριστά, λαϊκά τραγούδια, σε στίχους των Κώστα Βίρβου, Μάνου Ελευθερίου, Γιώργου Σκούρτη και Μιχάλη Φακίνου, που κυκλοφόρησαν από την Columbia με τίτλο «Βαριά λαϊκά», με την Βασιλική Λαβίνα και τον Ηλία Κλωναρίδη και τη συμμετοχή της Γιώτας Λύδια και του Μιχάλη Μενιδιάτη.
Τα τραγούδια του δίσκου
1) Στα δικά σου τα σχολεία (στίχοι: Μάνος Ελευθερίου) Μιχάλης Μενιδιάτης
2) Θα πάρω δρόμο δύσκολο (Γιώργος Σκούρτης) Βασιλική Λαβίνα
3) Άλλοι μιλούν για μένανε (Γιώργος Σκούρτης) Ηλίας Κλωναρίδης
4) Ρωτάω και ρωτάω (Γιώργος Σκούρτης) Βασιλική Λαβίνα
5) Τα τραγούδια θέλουν πόνο (Μάνος Ελευθερίου) Ηλίας Κλωναρίδης
6) Βόλτα τη νύχτα (Γιάννης Μαρκόπουλος) Ορχηστρικό
7) Παραγγελιά (Γιώργος Σκούρτης) Ηλίας Κλωναρίδης
8) Ίδιος ήλιος μας ζεσταίνει (Μάνος Ελευθερίου) Βασιλική Λαβίνα
9) Σαρανταπέντε μάστοροι (Κώστας Βίρβος) Ηλίας Κλωναρίδης
10) Άλλοι ζητούν τον ποταμό (Μάνος Ελευθερίου) Βασιλική Λαβίνα
11) Μπρους Λη (Μιχάλης Φακίνος) Ηλίας Κλωναρίδης
12) Παλιά γενιά (Κώστας Βίρβος) Γιώτα Λύδια
Την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας επιμελήθηκε ο συνθέτης, η ηχογράφηση έγινε από τις 9 Απριλίου μέχρι τις 12 Οκτωβρίου 1982 από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και η παραγωγή από τον Νίκο Κιάμο.
Η μελωδία από το ορχηστρικό «Βόλτα στη νύχτα» είχε χρησιμοποιηθεί το 1965 από τον συνθέτη στο τραγούδι «Χτύπα καμπάνα» με τον Πάνο Τζανετή, ενώ το 1984 η ίδια μελωδία ακούστηκε από τον Ηλία Κλωναρίδη και τη Βασιλική Λαβίνα στην ταινία του Νίκου Τζίμα «Τα χρόνια της θύελλας», με διαφορετικά λόγια του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τίτλο «Πού είσαι αγάπη». Το 1988 ο Μαρκόπουλος το ηχογράφησε ξανά με τον Λεωνίδα Βελή, για τις ανάγκες του δίσκου «Παιχνίδι με τον χρόνο».
Τα «Βαριά λαϊκά» δεν γνώρισαν την αποδοχή των μεγάλων έργων του Γιάννη Μαρκόπουλου, εκείνης της εποχής. Παρόλα αυτά, νομίζω πως αρκετά από τα τραγούδια αυτά «χρωστάνε» και τους «χρωστάμε», με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το τελευταίο τραγούδι με το οποίο Μαρκόπουλος και Βίρβος αποτίνουν, δια στόματος Γιώτας Λύδια, ένα συγκινητικό φόρο τιμής στους πρόσφυγες ρεμπέτες, που ήρθαν το ’22 από τη Σμύρνη…
«Σύντροφοι», «Φάμπρικα» και «Ίωνος μέσα στο στενό»
Τον Νοέμβρη του 1983 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε τις «Σειρήνες». Ένα καινούργιο έργο σε ποίηση του Κ.Χ.Μύρη (Κώστας Γεωργουσόπουλος), που κυκλοφόρησε από την Columbia σε διπλό δίσκο, με ερμηνευτές τους Θεόδωρο Βασιλικό, Βασιλική Λαβίνα, Ηλία Κλωναρίδη και τη συμμετοχή του Τάκη Μπίνη, του Οδυσσέα Μοσχονά, του Αντώνη Παπαϊωάννου, του Νίκου Πολίτη και του Βασίλη Σκουλά. Συμμετείχαν επίσης Βυζαντινή και μικτή χορωδία σε διδασκαλία και διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου.
Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο στην Columbia και η τελική επεξεργασία και το remix από τον Γιάννη Σμυρναίο στο Polysound, από τις 8 Νοεμβρίου 1982, μέχρι τις 14 Νοεμβρίου 1983. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Δημήτρης Μυταράς και επιμελήθηκε η Ντόρα Ρίζου.
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω, γιατί από την έκδοση του δίσκου σε cd που έγινε το 2014, αφαιρέθηκε ένα τραγούδι – ντοκουμέντο, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Αναφέρομαι στο «Σύντροφοι Γ’Εποχής - Κλέφτες» με ερμηνευτές τον Τάκη Μπίνη, τον Οδυσσέα Μοσχονά, τον Αντώνη Παπαϊωάννου και τον Χρήστο Κωνσταντίνου στο μπουζούκι. Μετά από τριάντα και πλέον χρόνια στη δισκογραφία, ήταν η πρώτη και η μοναδική φορά που τραγούδησαν μαζί ο Τάκης Μπίνης με τον Οδυσσέα Μοσχονά.
Το 1984 κυκλοφόρησε από την Virgin ένας δίσκος με τίτλο «Περάστε κόσμε» και υπότιτλο «12 τραγούδια για παράσταση», με δώδεκα επανεκτελέσεις μεγάλων επιτυχιών του Γιάννη Μαρκόπουλου από την Σωτηρία Μπέλλου, την Μελίνα Μερκούρη, την Βασιλική Λαβίνα, τον Βασίλη Σκουλά, τον Γιάννη Μαρκόπουλο και 40μελή χορωδία του Αντώνη Κοντογεωργίου. Η ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας έγιναν από τον συνθέτη.
Αναμφίβολα, στις κορυφαίες στιγμές του δίσκου συγκαταλέγονται οι ερμηνείες της Σωτηρίας Μπέλλου, στη μοναδική συνεργασία της με τον Μαρκόπουλο στη δισκογραφία, σε δυο τραγούδια που ηχογραφήθηκαν για πρώτη φορά από τον Λάκη Χαλκιά. Η «Φάμπρικα» στους «Μετανάστες» του 1974 και το «Σκαραμαγκάς και Πειραιάς» στους «Εργάτες» του 1976.
Αυτή ήταν και η πρώτη φορά, μετά την επαναφορά της στη δισκογραφία το 1966, που η φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου καταγράφηκε για λογαριασμό άλλης εταιρείας εκτός από τη Lyra.
Το 1988, ο Κώστας Βίρβος μετέφερε στο χαρτί τις έντονες μνήμες του από το θρυλικό μπαράκι του Μάριου (Δαλέζιου) στην οδό Ίωνος 5 και ο Γιάννης Μαρκόπουλος «κάρφωσε» τη μουσική, με αποτέλεσμα ένα θαυμάσιο, «απλωτό» ζεϊμπέκικο με τίτλο «Οδός Ίωνος 5» που ηχογραφήθηκε με τον Λεωνίδα Βελή και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο «Παιχνίδι με τον χρόνο». Έξι χρόνια μετά την «Παλιά γενιά», παλιοί ρεμπέτες και λαϊκοί καλλιτέχνες είχαν και πάλι την τιμητική τους…
Τα λαϊκά του Γιάννη Μαρκόπουλου στο «Ωδείο»
Στο τελευταίο video μπορείτε να ακούσετε ένα δίωρο αφιέρωμα της εκπομπής του γράφοντα «Εγώ, δεν έχω βγάλει ωδείο» στον Γιάννη Μαρκόπουλο με έμφαση στη λαϊκή πλευρά του έργου του, που παρουσιάστηκε στις 18 Μαρτίου 2015 στο Εθελοντικό Ραδιόφωνο του Δήμου Θεσσαλονίκης, με μια σειρά τραγουδιών από τις συνεργασίες του συνθέτη με τους λαϊκούς τραγουδιστές, που πραγματοποιήθηκαν από το 1963 μέχρι το 1988…
Εδώ και μερικές μέρες προσπαθώ να «στήσω» ένα κείμενο σχετικά με την εργασία του Γιάννη Μαρκόπουλου πάνω στο ρεμπέτικο τραγούδι, που αποτυπώθηκε, κυρίως, με τον δεύτερο δίσκο του διπλού album «Ρίζες», καθώς και με κάποιες, περιστασιακές αναφορές.
Την ώρα λοιπόν που δυσκολευόμουν να βρω κάποια λόγια για τον πρόλογο, ήρθε να με «ξεμπλοκάρει» μια ανάρτηση του σπουδαίου Γιώργου Παπαστεφάνου στο κανάλι του στο YouTube και στη σελίδα του στο Facebook, με ένα ανεκτίμητο ηχητικό κι ένα κείμενο, που μεταφέρω αυτούσιο. Γράφει λοιπόν ο αγαπημένος «Κύριος Έντισον»:
“Είχαμε μόνο δύο χρόνια διαφορά. Στα είκοσι δύο εκείνος, στα είκοσι εγώ. Τότε άκουσα το πρώτο του τραγούδι και δήλωσα αμέσως θαυμαστής. Ήταν Μάρτης τού 1961 και στις ιστορικές πια συναυλίες τού θεάτρου «Κεντρικόν», ο Μίκης Θεοδωράκης μας παρουσίασε τον Γιάννη Μαρκόπουλο και το τραγούδι του «Η Βαγιά» με τον Τέρη Χρυσό ερμηνευτή. Πολύ φρέσκος ακόμη στο ραδιόφωνο, δεν χόρταινα αυτή την υπέροχη μουσική άνοιξη που ζούσα. Και δεν γιόρταζε μόνο το τραγούδι. Ανθούσε όλος ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός. Με τον Μαρκόπουλο δεν αργήσαμε να έρθουμε κοντά. «Τώρα που θα πας στο στρατό, ξέχνα τις πολλές πολλές ευγένειες» με είχε δασκαλέψει. «Και κοίτα να σε πάνε στο Σταθμό των Ενόπλων». Είχε κάνει κι εκείνος τη θητεία του εκεί και εγώ την συμβουλή του φυσικά την υιοθέτησα. Τις πρώτες του δισκογραφικές επιτυχίες με την Μαίρη Δαλάκου, τον Κώστα Χατζή, τον Πάνο Τζανετή, σύντομα ακολούθησε ολόκληρη αλυσίδα. Και όλο το βαρύ πυροβολικό τής ελληνικής δισκογραφίας ήθελε να λέει τα τραγούδια του, που δεν θα ήταν πια σκόρπια, σε δισκάκια, αλλά ολόκληροι μουσικοί κύκλοι στις 33 στροφές. «Χρονικό», «Ιθαγένεια», «Θητεία», «Μετανάστες», «Στράτης Θαλασσινός», «Σεργιάνι στον κόσμο» και …και…και… Αμέτρητα και τα θεατρικά έργα που έντυσε με μουσική, από τραγωδία και αρχαία κωμωδία μέχρι «Κορίτσι με το κορδελάκι» και «Πατούχα». Πλούσια η παρουσία του και στον κινηματογράφο και το πέρασμά του από τη βρετανική τηλεόραση με το «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη» τού χάρισε ένα πολύτιμο best seller. Τους δικούς μου ελληνοαγγλικούς στίχους που έγραψα πάνω σε μουσική τού Γιάννη για την «Επιχείρηση Απόλλων» τού Γιώργου Σκαλενάκη, τραγούδησε ο πρωταγωνιστής τής ταινίας Thomas Fritsch. Φυσικά με τον Γιάννη συνεργαστήκαμε και στην τηλεόραση. Στη Μουσική βραδιά τού 1976 με θέμα «Επιστροφή στις ρίζες», ένα κίνημα στο οποίο είχε πρωταγωνιστήσει δυναμικά ο Μαρκόπουλος, ο ίδιος μιλώντας μαζί μου είχε χωρίσει την ελληνική παραδοσιακή μουσική σε στέκια. Μακεδονικό, Ηπειρώτικο, Κρητικό, Μικρασιάτικο, Θρακιώτικο, Ποντιακό, Επτανησιώτικο, Αιγαιοπελαγίτικο, Ρεμπέτικο.Αναφερόμενος σ’ αυτό το τελευταίο, ο Κώστας Φέρρης σε δικό του κείμενο, αφηγείται: «Προσπαθούσα να μυήσω τον Γιάννη στο ρεμπέτικο, αλλά εκείνος ποτισμένος από την Κρήτη, δεν ήθελε ν’ ακούσει κουβέντα. Ώσπου μια μέρα, απροειδοποίητα, τού βάζω στο πικάπ το Ταξίμ ζεϊμπέκικο τού Μάρκου. Παθαίνει πλάκα και μού ζητάει να τού βάλω κι άλλα τραγούδια τού Βαμβακάρη. Και σε δύο μήνες βγάζει το πρώτο του τραγούδι με μπουζούκι». Σήμερα, αποχαιρετώντας τον αγαπημένο και άξιο Γιάννη Μαρκόπουλο, θα ήθελα να ακούσουμε μαζί μια ανέκδοτη ηχογράφηση που μού είχε δώσει εκείνος τον πρώτο καιρό τής γνωριμίας μας για να την μεταδίδω στις εκπομπές μου στο ΕΙΡ. Είναι μια ορχηστρική του διασκευή στην «Αρχόντισσα» τού Βασίλη Τσιτσάνη. Εκφωνώ εγώ με τη φωνή την τότε”.
Αν είναι σωστά τα στοιχεία μου, τα πρώτα τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου στα οποία χρησιμοποίησε μπουζούκι, είναι, κατά πάσα πιθανότητα, τα δυο τραγούδια με στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου, που ηχογράφησε το 1963 (δυο χρόνια μετά τις πρώτες ηχογραφήσεις του), με ερμηνεύτρια τη Βούλα Πάλλα, τα «Απάνω στο τιμόνι» και «Γύρισε ξανά». Ακολούθησαν αρκετά τραγούδια με τον ήχο και το «χρώμα» του «έντεχνου» λαϊκού τραγουδιού της δεκαετίας του ’60, που τραγούδησαν η Μαίρη Λίντα, η Μαίρη Δαλάκου, η Δούκισσα, ο Κώστας Χατζής, ο Πάνος Τζανετής, ο Γιάννης Πουλόπουλος, η Βίκυ Μοσχολιού, η Μαρινέλλα και άλλοι ερμηνευτές. Ιδιαίτερη μνεία βεβαίως αξίζει να γίνει στο εμβληματικό «Ποιος δρόμος είναι ανοιχτός», σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, που τραγούδησαν ο Στέλιος Καζαντζίδης, η Μαρινέλλα και ο Νίκος Κούρκουλος στην ταινία του Ντίνου Κατσουρίδη «Οι αδίστακτοι» το 1965. Την ίδια εποχή το τραγούδι ηχογραφήθηκε για τη δισκογραφία από τον Πάνο Τζανετή.
Ο Τσιτσάνης προλογίζει τον «Θεσσαλικό κύκλο»
Νομίζω πως σε μια καταγραφή που αναφέρεται στη σχέση του Γιάννη Μαρκόπουλου με το ρεμπέτικο και το παλιό λαϊκό τραγούδι, δικαιούται θέση και ο πρόλογος του Βασίλη Τσιτσάνη στον περίφημο «Θεσσαλικό κύκλο» σε στίχους του Κώστα Βίρβου, που κυκλοφόρησε από την Columbia το 1974 με ερμηνευτές την Βίκυ Μοσχολιού, τον Λάκη Χαλκιά, τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη, τη Λιζέτα Νικολάου και τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Μέσα στην «Εθνική Ελλάδος» των μουσικών της εποχής που συμμετείχαν στην ηχογράφηση, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, ήταν ο Αριστείδης Μόσχος που έπαιξε σαντούρι και οι Κώστας Παπαδόπουλος, Θανάσης Πολυκανδριώτης και Λάκης Χαλκιάς που έπαιξαν μπουζούκια. Ήταν και η μοναδική φορά που ο Βασίλης Τσιτσάνης προλόγισε ένα έργο άλλων δημιουργών. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί πως ο «Θεσσαλικός κύκλος» ήταν ένα βιωματικό έργο τόσο για τον Βίρβο, όσο και για τον Τσιτσάνη, αφού η κοινή καταγωγή τους ήταν από την πόλη των Τρικάλων…
«Η Ρόζα η ναζιάρα»
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και μετά, ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε μια σειρά σπουδαίων, ολοκληρωμένων έργων, με τα οποία καταξιώθηκε στο πλατύ κοινό. Το 1975 κυκλοφόρησαν τα «Ανεξάρτητα», με δώδεκα τραγούδια που κυκλοφόρησαν παράλληλα σε δίσκους 45 στροφών ή κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά σ’αυτό τον δίσκο και μια ζωντανή ηχογράφηση της θρυλικής «Λένγκως», από τη συναυλία του συνθέτη στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης τον Γενάρη του 1975.
Ο δίσκος ξεκινά με έναν ελάχιστο φόρο τιμής στη Ρόζα Εσκενάζυ, σε στίχους του Μιχάλη Φακίνου, που τραγούδησε η Βίκυ Μοσχολιού και που κυκλοφόρησε και σε μικρό δίσκο 45 στροφών. Λίγους μήνες μετά η «Ρόζα η ναζιάρα» ηχογραφήθηκε εκ νέου από τη Χαρούλα Αλεξίου, για τα «Δώδεκα λαϊκά τραγούδια» της, με το σαντούρι και το μπουζούκι να αντικαθιστούν την τούμπα της εκδοχής του Γιάννη Μαρκόπουλου.
«Ρίζες»
Το 1980 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη πάνω στο παραδοσιακό και το ρεμπέτικο τραγούδι, που αποτυπώθηκε στον διπλό δίσκο «Ρίζες» και κυκλοφόρησε από την Columbia. Ο πρώτος δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα παραδοσιακά τραγούδια με τους Λάκη Χαλκιά, Βασιλική Λαβίνα, Ηλία Κλωναρίδη, Βασίλη Σκουλά, Γιούλη Τσίρου, Χρήστο Καρακώστα και δυο οργανικά και ο δεύτερος δέκα κλασικά ρεμπέτικα και παλιά λαϊκά τραγούδια με τον Λάκη Χαλκιά και τη Βασιλική Λαβίνα, ενώ συμπληρώνεται με δυο ορχηστρικά.
Η επιλογή, η διδασκαλία, η ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας έγιναν από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, οι «Ρίζες» ηχογραφήθηκαν κατά το διάστημα Απριλίου – Ιουνίου 1980 στα Studio της Columbia, από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο, με τη βοήθεια του Γιώργου Τζάννε, και το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Γιώργος Σταθόπουλος και σχεδίασε ο Δημήτρης Αρβανίτης.
Τα δώδεκα ρεμπέτικα ήταν:
1) Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι (Απόστολος Καλδάρας) Βασιλική Λαβίνα
2) Αντιλαλούν οι φυλακές (Μάρκος Βαμβακάρης) Λάκης Χαλκιάς
3) Καρδιά παραπονιάρα (Απόστολος Χατζηχρήστος – Γιάννης Λελάκης) Βασιλική Λαβίνα
4) Αντρέας Ζέπος (Γιάννης Παπαϊωάννου) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
5) Η νυχτερίδα (Δημήτρης Γκόγκος / Μπαγιαντέρας) Βασιλική Λαβίνα
6) Τα πέριξ (Βασίλης Τσιτσάνης) Ορχηστρικό
7) Φραγκοσυριανή (Μάρκος Βαμβακάρης) Ορχηστρικό
8) Όμορφη Θεσσαλονίκη (Βασίλης Τσιτσάνης) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
9) Κάτω στα Λεμονάδικα (Βαγγέλης Παπάζογλου) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
10) Τα καβουράκια (Βασίλης Τσιτσάνης) Βασιλική Λαβίνα
11) Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη (Δημήτρης Γκόγκος / Μπαγιαντέρας) Λάκης Χαλκιάς – Βασιλική Λαβίνα
12) Μάγκας βγήκε για σεργιάνι (Απόστολος Καλδάρας) Λάκης Χαλκιάς - Βασιλική Λαβίνα
Έπαιξαν οι μουσικοί (και στους δυο δίσκους): Κώστας Παπαδόπουλος (μπουζούκι, λαούτο), Χρήστος Νικολόπουλος (μπουζούκι, τζουράς), Μάκης Μαυρόπουλος & Γιώργος Σπύρου (μπουζούκι), Αριστείδης Μόσχος (σαντούρι), Φίλιππος Τσεμπερούλης & Πέτρος Καλύβας (κλαρίνο), Στέφανος Στεφανόπουλος (φλογέρες), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Χάρης Καλέας & Θανάσης Νικόπουλος (πιάνο), Φαίδων Λιονουδάκης (ακορντεόν), Νίκος Σαμπαζιώτης (κιθάρα), Στέλιος Καρύδας & Κώστας Γεωργίου (κιθάρα 12χορδη), Νύσσος Πανταζής & Νίκος Πολίτης (ηλεκτρικό μπάσο), Βασίλης Σκουλάς (κρητική λύρα), Σπύρος Λιβιεράτος, Γιάννης Ρενιέρης, Γιώργος Τρανταλίδης (κρουστά). Η παραγωγή έγινε από τον Γιώργο Πετσίλα.
Δυστυχώς, οι «Ρίζες» δεν κυκλοφόρησαν ποτέ σε ψηφιακό δίσκο.
«Βαριά λαϊκά» από την «Παλιά γενιά»
Το 1982 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε μια σειρά από ξεχωριστά, λαϊκά τραγούδια, σε στίχους των Κώστα Βίρβου, Μάνου Ελευθερίου, Γιώργου Σκούρτη και Μιχάλη Φακίνου, που κυκλοφόρησαν από την Columbia με τίτλο «Βαριά λαϊκά», με την Βασιλική Λαβίνα και τον Ηλία Κλωναρίδη και τη συμμετοχή της Γιώτας Λύδια και του Μιχάλη Μενιδιάτη.
Τα τραγούδια του δίσκου
1) Στα δικά σου τα σχολεία (στίχοι: Μάνος Ελευθερίου) Μιχάλης Μενιδιάτης
2) Θα πάρω δρόμο δύσκολο (Γιώργος Σκούρτης) Βασιλική Λαβίνα
3) Άλλοι μιλούν για μένανε (Γιώργος Σκούρτης) Ηλίας Κλωναρίδης
4) Ρωτάω και ρωτάω (Γιώργος Σκούρτης) Βασιλική Λαβίνα
5) Τα τραγούδια θέλουν πόνο (Μάνος Ελευθερίου) Ηλίας Κλωναρίδης
6) Βόλτα τη νύχτα (Γιάννης Μαρκόπουλος) Ορχηστρικό
7) Παραγγελιά (Γιώργος Σκούρτης) Ηλίας Κλωναρίδης
8) Ίδιος ήλιος μας ζεσταίνει (Μάνος Ελευθερίου) Βασιλική Λαβίνα
9) Σαρανταπέντε μάστοροι (Κώστας Βίρβος) Ηλίας Κλωναρίδης
10) Άλλοι ζητούν τον ποταμό (Μάνος Ελευθερίου) Βασιλική Λαβίνα
11) Μπρους Λη (Μιχάλης Φακίνος) Ηλίας Κλωναρίδης
12) Παλιά γενιά (Κώστας Βίρβος) Γιώτα Λύδια
Την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας επιμελήθηκε ο συνθέτης, η ηχογράφηση έγινε από τις 9 Απριλίου μέχρι τις 12 Οκτωβρίου 1982 από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και η παραγωγή από τον Νίκο Κιάμο.
Η μελωδία από το ορχηστρικό «Βόλτα στη νύχτα» είχε χρησιμοποιηθεί το 1965 από τον συνθέτη στο τραγούδι «Χτύπα καμπάνα» με τον Πάνο Τζανετή, ενώ το 1984 η ίδια μελωδία ακούστηκε από τον Ηλία Κλωναρίδη και τη Βασιλική Λαβίνα στην ταινία του Νίκου Τζίμα «Τα χρόνια της θύελλας», με διαφορετικά λόγια του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τίτλο «Πού είσαι αγάπη». Το 1988 ο Μαρκόπουλος το ηχογράφησε ξανά με τον Λεωνίδα Βελή, για τις ανάγκες του δίσκου «Παιχνίδι με τον χρόνο».
Τα «Βαριά λαϊκά» δεν γνώρισαν την αποδοχή των μεγάλων έργων του Γιάννη Μαρκόπουλου, εκείνης της εποχής. Παρόλα αυτά, νομίζω πως αρκετά από τα τραγούδια αυτά «χρωστάνε» και τους «χρωστάμε», με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το τελευταίο τραγούδι με το οποίο Μαρκόπουλος και Βίρβος αποτίνουν, δια στόματος Γιώτας Λύδια, ένα συγκινητικό φόρο τιμής στους πρόσφυγες ρεμπέτες, που ήρθαν το ’22 από τη Σμύρνη…
«Σύντροφοι», «Φάμπρικα» και «Ίωνος μέσα στο στενό»
Τον Νοέμβρη του 1983 ο Γιάννης Μαρκόπουλος παρουσίασε τις «Σειρήνες». Ένα καινούργιο έργο σε ποίηση του Κ.Χ.Μύρη (Κώστας Γεωργουσόπουλος), που κυκλοφόρησε από την Columbia σε διπλό δίσκο, με ερμηνευτές τους Θεόδωρο Βασιλικό, Βασιλική Λαβίνα, Ηλία Κλωναρίδη και τη συμμετοχή του Τάκη Μπίνη, του Οδυσσέα Μοσχονά, του Αντώνη Παπαϊωάννου, του Νίκου Πολίτη και του Βασίλη Σκουλά. Συμμετείχαν επίσης Βυζαντινή και μικτή χορωδία σε διδασκαλία και διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου.
Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο στην Columbia και η τελική επεξεργασία και το remix από τον Γιάννη Σμυρναίο στο Polysound, από τις 8 Νοεμβρίου 1982, μέχρι τις 14 Νοεμβρίου 1983. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Δημήτρης Μυταράς και επιμελήθηκε η Ντόρα Ρίζου.
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω, γιατί από την έκδοση του δίσκου σε cd που έγινε το 2014, αφαιρέθηκε ένα τραγούδι – ντοκουμέντο, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Αναφέρομαι στο «Σύντροφοι Γ’Εποχής - Κλέφτες» με ερμηνευτές τον Τάκη Μπίνη, τον Οδυσσέα Μοσχονά, τον Αντώνη Παπαϊωάννου και τον Χρήστο Κωνσταντίνου στο μπουζούκι. Μετά από τριάντα και πλέον χρόνια στη δισκογραφία, ήταν η πρώτη και η μοναδική φορά που τραγούδησαν μαζί ο Τάκης Μπίνης με τον Οδυσσέα Μοσχονά.
Το 1984 κυκλοφόρησε από την Virgin ένας δίσκος με τίτλο «Περάστε κόσμε» και υπότιτλο «12 τραγούδια για παράσταση», με δώδεκα επανεκτελέσεις μεγάλων επιτυχιών του Γιάννη Μαρκόπουλου από την Σωτηρία Μπέλλου, την Μελίνα Μερκούρη, την Βασιλική Λαβίνα, τον Βασίλη Σκουλά, τον Γιάννη Μαρκόπουλο και 40μελή χορωδία του Αντώνη Κοντογεωργίου. Η ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας έγιναν από τον συνθέτη.
Αναμφίβολα, στις κορυφαίες στιγμές του δίσκου συγκαταλέγονται οι ερμηνείες της Σωτηρίας Μπέλλου, στη μοναδική συνεργασία της με τον Μαρκόπουλο στη δισκογραφία, σε δυο τραγούδια που ηχογραφήθηκαν για πρώτη φορά από τον Λάκη Χαλκιά. Η «Φάμπρικα» στους «Μετανάστες» του 1974 και το «Σκαραμαγκάς και Πειραιάς» στους «Εργάτες» του 1976.
Αυτή ήταν και η πρώτη φορά, μετά την επαναφορά της στη δισκογραφία το 1966, που η φωνή της Σωτηρίας Μπέλλου καταγράφηκε για λογαριασμό άλλης εταιρείας εκτός από τη Lyra.
Το 1988, ο Κώστας Βίρβος μετέφερε στο χαρτί τις έντονες μνήμες του από το θρυλικό μπαράκι του Μάριου (Δαλέζιου) στην οδό Ίωνος 5 και ο Γιάννης Μαρκόπουλος «κάρφωσε» τη μουσική, με αποτέλεσμα ένα θαυμάσιο, «απλωτό» ζεϊμπέκικο με τίτλο «Οδός Ίωνος 5» που ηχογραφήθηκε με τον Λεωνίδα Βελή και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο «Παιχνίδι με τον χρόνο». Έξι χρόνια μετά την «Παλιά γενιά», παλιοί ρεμπέτες και λαϊκοί καλλιτέχνες είχαν και πάλι την τιμητική τους…
Τα λαϊκά του Γιάννη Μαρκόπουλου στο «Ωδείο»
Στο τελευταίο video μπορείτε να ακούσετε ένα δίωρο αφιέρωμα της εκπομπής του γράφοντα «Εγώ, δεν έχω βγάλει ωδείο» στον Γιάννη Μαρκόπουλο με έμφαση στη λαϊκή πλευρά του έργου του, που παρουσιάστηκε στις 18 Μαρτίου 2015 στο Εθελοντικό Ραδιόφωνο του Δήμου Θεσσαλονίκης, με μια σειρά τραγουδιών από τις συνεργασίες του συνθέτη με τους λαϊκούς τραγουδιστές, που πραγματοποιήθηκαν από το 1963 μέχρι το 1988…
